ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن های نوین مرغداری

ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن­های نوین مرغداری

در چند دهه اخیر پیشرفت­های قابل ملاحظه­ای در عملکرد طیور، به­ویژه جوجه­های گوشتی صورت گرفته است که این امر ناشی از بهبود عوامل مدیریتی، تغذیه­ای، ژنتیکی، بهداشتی و به­کارگیری فن­آوری در صنعت طیور می­باشد. جهت دستیابی به حداکثر توان ژنتیکی سویه­های امروزی باید با نگاهی تازه و متفاوت به صنعت طیور نگریست. زمانی می­توان به بیشترین عملکرد و بازده دست یافت که بتوان تمام نیازهای پرنده را به طور دقیق تامین نمود. یکی از موارد مهم تأثیرگذار بر تولید و بازده مجتمع های پرورش طیور، تأسیسات و تجهیزات می­باشد. افزایش روز افزون هزینه های نیروی انسانی و انرژی، اهمیت استفاده از تأسیسات و تجهیزات نوین را چندین برابر نموده است.

مهم­ترین تفاوت سرمایه­گذاری صنعت طیور با سایر بخش­های کشاورزی هزینه بالای تأسیسات و تجهیزات آن می­باشد. طی 50 سال گذشته دستیابی به اندازه مناسب سالن­های مرغداری از لحاظ اقتصادی، مهم­ترین بحث تولیدکنندگان و سازندگان سالن­های طیور بوده است. بررسی تاریخ صنعت مرغداری نشان می­دهد، همیشه مرغدارانی که سالن­های بزرگ داشته­اند جزء موفق­ترین افراد صنعت بوده­اند. واقعیت این است که با افزایش ابعاد سالن­ها، هزینه تولید به ازاء هر متر مربع کاهش می­یابد. امروزه اغلب سالن­های مرغداری مدرن به طول 150 متر و عرض بین 12 تا 18 متر ساخته می­شوند. اگر چه سالن­هایی با ابعاد 180 در 21 متر نیز ساخته شده اند.                      

هرچند سالن­های بزرگ موجب افزایش بازده و کاهش هزینه تولید می­شوند، با این حال استفاده از آن­ها بستگی به عواملی همچون به­کارگیری تجهیزات پیشرفته جهت فراهم نمودن نیازهای مرغ، ملاحظات کارشناسی و مهندسی هنگام ساخت سالن­ها، سیستم های گرمایشی و تهویه مورد استفاده و امکان مدیریت این سالن­ها دارد.

هزینه ساخت خود سالن تنها بخشی از کل هزینه است و سایر هزینه­های مربوطه نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. جهت مشخص شدن این موضوع بهتر است مقایسه ای را بین دو مزرعه انجام دهیم. یکی از مزرعه­ها دارای 6 سالن با مساحت هر سالن 1200 متر مربع و مزرعه دیگر دارای 4 سالن است که مساحت هر سالن 1800 متر مربع می­باشد. برای مزرعه نخست به 6 سیستم کنترل و تجهیزات برق، آب و سوخت، 6 سیستم دانخوری و آبخوری و 6 سیلوی ذخیره دان، 6 تابلو کنترل به همراه حس گرها، 6 گروه هواکش جهت تهویه تونلی، 6 دستگاه باز و بسته نمودن ورودیهای هوا و 6 سیستم خنک کننده تبخیری نیاز است. در صورتی­که برای مزرعه دوم، 4 سری از موارد فوق مورد نیاز می­باشد. نکته مهم این است که تعداد و میزان دستگاهها و سیستم هایی که ذکر شد در سالن­های بزرگتر در مقایسه با سالن­های کوچک­تر تفاوت چندانی ندارد و این یکی از دلایل احداث سالن­های مدرن در ابعاد بزرگ می­باشد. اگر سالن­ها با فاصله و جدا از هم ساخته شوند هزینه جاده سازی برای آنها نیز قابل ملاحظه خواهد بود.

ملاحظات تهویه ای و گرمایشی:

یک مسئله مهم دیگر در زمینه احداث سالن­های بزرگ­تر توجه به سیستم تهویه و گرمایشی سالن­ها می­باشد. اکثر سالن­هایی که در ایران به صورت تونلی ساخته می­شوند دارای طول کمتر از 60 متر هستند تا در فصول سرد، دارای هوای یکنواختی باشند. با این وجود در این سالن­ها نیز هنوز دمای سالن یکنواخت نیست، ضمن اینکه در محل ورود هوا یعنی ابتدای سالن معمولا هوای تمیز و در قسمت خروجی، هوای آلوده با گاز بالا وجود دارد. در این سیستم اختلاف دما در دو قسمت سالن می­تواند بیش از 5 درجه سانتی­گراد باشد در حالی که در شرایط مطلوب این مقدار باید کمتر از2 درجه باشد. در صورتی­که طول سالن بیشتر از مقدار مذکور باشد شرایط وخیم­تر می­شود. البته همانطور­که ذکر شد این مشکل اغلب در فصول سرد بوجود می­آید. به عبارت دیگر سیستم­های تونلی موجود در کشور فقط برای حداکثر تهویه (البته نه به طور کامل) مناسب می­باشند و جهت تامین حداقل تهویه (Minimum ventilation) بایستی سیستم دیگری را بکار گرفت. بدین منظور در سالن­های بزرگ از دریچه های ورود هوا (inlets Air) بر روی دیوار طولی (شکل1) و هواکش­های حداقل روی سقف یا دیوار طولی استفاده می­شود.

 

شکل1- نمونه دریچه ورود هوا

 

در هوای سرد، سیستم تهویه تونلی از کار افتاده و هواکش های حداقل، به­ همراه دریچه­های ورود هوا عمل تهویه را انجام می­دهند. دریچه­های ورود هوا بر اساس فشار استاتیک سالن کار می­کنند و نیاز به فن­آوری بالایی دارند (شکل 6).

در این سیستم با استفاده از ورودی­های هوا و با تنظیم فشار منفی سالن، سرعت و مسیر جریان هوا درسالن قابل تنظیم است. به علت اینکه هوای ورودی با هوای گرم نزدیک سقف ترکیب می­شود هوای گرم نزدیک سقف بر روی سر پرنده ها منتقل شده و در نتیجه در مصرف سوخت صرفه جویی می­گردد. همینطور با افزایش دمای هوای ورودی قابلیت نگهداری رطوبت آن افزایش یافته و رطوبت نسبی هوا کاهش می­یابد و بدین ترتیب موجب کاهش رطوبت بستر می­شود(شکل 2).

شکل2- طریقه مخلوط شدن هوای سرد با هوای گرم در تهویه حداقل

 

 لازم به یاد آوری است که دمای هوای نزدیک سقف ممکن است بیش از 5 درجه گرمتر از هوای نزدیک کف سالن باشد (شکل3).

شکل 3- تفاوت دمای قسمتهای مختلف سالن مرغداری

 بدین ترتیب مشکل تهویه در فصول سرد در سالن­های بزرگ حل شده و در عین حال در مصرف سوخت نیز صرفه جویی شده است.

 تردیدی وجود ندارد که سویه­های گوشتی امروزی در مقایسه با قبل، به تنش گرمایی حساس­تر شده­اند و این امر به خاطر سرعت رشد بالای آن­هاست. به دلیل مصرف خوراک و توده عضلانی و در نتیجه سوخت و ساز بیش­تر، این جوجه ها حرارت بیش­تری تولید می­کنند. پایین بودن نسبت سطح به حجم بدن درجوجه­های گوشتی امروزی امکان دفع حرارت تولیدی به محیط اطرف را با مشکل مواجه کرده است.

کاهش عملکرد و افزایش تلفات ناشی از تنش گرمایی در فصول گرم، به­ویژه در شرایط آب و هوایی گرمسیر کشور ما امری اجتناب­ناپذیر است. کاهش وزن بدن به میزان 200 گرم و افزایش ضریب تبدیل به میزان 2 تا 3 درصد در فصول گرم نسبت به سایر فصول دور از انتظار نیست.

اگر چه راه­های مختلفی همچون تغییر روش­های خوراک­دهی، دستکاری جیره، استفاده از مواد افزودنی به خوراک و آب آشامیدنی و ... جهت کاهش اثر تنش گرمایی وجود دارد با این حال اکثر این روش­ها با کاهش عملکرد همراه هستند.

یکی از راه­های موثر جهت کاهش تنش گرمایی استفاده از سیستم تهویه و خنک کننده مناسب می­باشد. سیستم­های تهویه تونلی(شکل4) امروزی قادر به کاهش دمای سالن به میزان 8 تا 20 درجه سانتی­گراد می­باشند.

شکل 4- نمونه ای از تهویه تونلی

 

امروزه بیش از 80 درصد سالن­های جدید که در کشورهای پیشرفته ساخته می­شوند دارای تهویه تونلی هستند. تأثیر سیستم تونلی بر عملکرد پرندگان به دلیل کنترل بهتر شرایط محیطی (از قبیل نور و...)، ایجاد هوای یکنواخت در سرتاسر سالن و افزایش سرعت جریان هوا قابل توجیه است (جدول1).

جدول1- مقایسه اثر نوع سالن (سالن­های با تهویه تونلی با سالن­های سنتی) بر عملکرد جوجه های گوشتی در تابستان 1997                                                       

سیستم خنک کننده تبخیری (پد یا مه­پاش) بسته به رطوبت محیط و کار کرد صحیح می­تواند به میزان 3 تا 10 درجه سانتی­گراد دمای سالن را پایین بیاورد و پرنده را خنک کند. به علاوه در صورتی­که تهویه تونلی به طور صحیحی طراحی شود می­تواند جریان هوایی با سرعت 5/2 تا 3 متر در ثانیه ایجاد نماید  و این جریان هوا می­تواند به میزان 5 تا 10 درجه سانتی­گراد پرنده را خنک نماید، بدون اینکه دمای دماسنج پایین بیاید (دمای موثر یا Effective temperature) (نمودار1) .

نمودار1- اثر خنک کنندگی جریان هوا بر عملکرد جوجه های گوشتی در دمای یکسان 5/29 درجه سانتیگراد

برای تنظیم سرعت جریان هوا سه راه وجود دارد 1- از طریق تعداد هواکش 2- از طریق میزان هوای ورودی 3- سطح مقطع سالن.

جالب این­که برای ایجاد جریان هوای بالا (m/s 5/2) تعداد هواکش مورد نیاز برای یک سالن با طول 60 متر در مقایسه با سالنی به طول 100 متر به یک اندازه است. (شکل5).

شکل 5- تاثیر طول سالن بر سرعت جریان هوا

لذا در صورت کاهش طول سالن و برای داشتن سرعت جریان هوای یکسان (در مثال ذکر شده) به دو برابر هواکش و دو برابر پد سلولزی نیاز است....  یعنی هزینه مضاعف!

 ملاحظات مهندسی در ساخت سالن­ها:

به طور معمول سالن­های بزرگ­تر جهت احداث به طراحی، محاسبات و کارشناسی بیشتر نیاز دارند. برای این سالن­ها باید شرایط جغرافیایی، آب و هوایی، جهت باد و ... توجه بیشتری نمود. برای طراحی و ساخت اینگونه سالن­ها افراد طراح و ناظر باید تخصص و صلاحیت مهندسی ساخت سالن­ها را داشته باشند و به تمام جزئیات ساختمان سازی احاطه داشته و به جزئیات مرتبط با سالن­های مرغداری هم تسلط کافی داشته باشند. حال آن که اغلب در گذشته این­گونه موارد رعایت نشده است. حتی اگر طرح و نقشه مناسبی برای سالن ارائه شود ولی نظارت کافی صورت نگیرد مشکل همچنان پابرجاست. پی ریزی ساختمان، ستون­ها، محاسبه فشار وارده به سقف، ضخامت دیوار سقف و کف، جهت قرار گرفتن سالن­ها، ابعاد سالن، ارتفاع دیوارها، شیب سقف، طریق اتصال دیوار به سقف، چگونگی ایجاد سقف کاذب، مواد مورد استفاده برای ساخت و عایق بندی و جلوگیری از تعریق یا ایجاد شبنم، برخی از موارد مهمی است که در هنگام ساخت سالن­ها باید مد نظر قرار گیرد.

نتیجه­گیری:

1)     احداث سالن­های مدرن و بزرگ مرغداری از لحاظ اقتصادی و فنی قابل توجیه است.

2)     در حال حاضر کنترل تهویه سالن­ها یکی از معضلات در صنعت مرغداری کشور است که نیاز به ارائه سیستم صحیح تهویه می­باشد.

3)     به دلیل بالا بودن هزینه نیروی انسانی استفاده از فن­آوری­ و اتوماسیون (Automation) در مرغداری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، استفاده از بخاری­های خودکار، سیستم تهویه خودکار، استفاده از دانخوری­ها و آبخوری­های خودکار بجای استفاده از کله قندی و سینی دانخوری از روز اول پرورش جوجه معمول شده است.

4)     در مرغداری نوین استفاده از کارگر روز به روز کاهش یافته و در مقابل نقش تکنسین های آموزش دیده  پررنگ ترخواهد شد (در یک سالن گوشتی امروزی به ازاء هر 1000 جوجه گوشتی به طور میانگین تنها به 4 تا 6 دقیقه کار روزانه نیاز است!).

5)     هزینه سوخت، معضل صنعت مرغداری در سال­های آتی خواهد بود. بخش زیادی از سوخت مصرفی مرغداری­ها را می توان  از طریق عایق بندی مناسب سالن­ها و استفاده از سیستم­های تهویه و گرمایشی نوین کاهش داد.

6)     در آینده نقش مدیریت در تعیین سود یا زیان مرغداری به طور روز افزون پررنگ تر خواهد شد.

شکل 6- نمونه یک سالن 12×120 متر

 

 

منابع مورد استفاده:

 

1.     Cunningham, D. L., 1998. Broiler production systems in Georgia: Costs and returns analysis. Department of Poultry Science, the University of Georgia Cooperative Extension Service Publication, Athens, Georgia.

 

2. Czarick M., B. Fairchild, 2006. Fresh bedding cools your chicks. Poultry housing tips.Vol:18.No.4. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

 

3. Czarick, M., B.Lott, M.Lacy.2000. Is an air speed of 600 ft/min in a tunnel house harmful? Poultry housing tips.Vol:12.No.6. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

 

4. Fairchild, B. D., 2005. Basic introduction to broiler housing environmental control. The University of Georgia, Cooperative extension service, College of agricultural and environmental science/Athens, Georgia 30602-4356.

 

5. Lacy, M. P., and M. Czarick, 1991. Ventilating poultry houses on cold days. Poultry Digest 50:68-69.

 

6. Lacy, M. P., and M. Czarick, 1992. Tunnel-ventilated broiler houses: Broiler performance and operating costs. Journal of Applied Poultry Research 1:104-109.

 

7. Lacy, P.M., 2002. New technology in broiler management. Copyright© 2002 American Soybean Association.

 

8.     Sipmpson J., Donald, J., 2004.Why go to wider poultry housing? Poultry engineering, economics and management newsletter. No: 27. Auburn University.

 

9.     Wathes, C. M., 1998. Aerial emissions from poultry production. World’s Poultry Science 54:241-251.