در سال 1957 هنگامیکه Dr.N.Olson و سایر همکارانش بر روی پاتوژنز مایکوپلاسما سینوویه (Mycoplasma Synoviae) تحقیق می نمودند، گزارش کردند که عاملی را از سینوویت جوجه های گوشتی جدا کرده اند که به آنتی بیوتیکهای فورازولیدون و کلر تتراسایکلین و اسپکتینومایسین حساس نمی باشد. این عامل فقط در جوجه های جوان سبب تنوسینوویت می شد در حالیکه MS جهت ایجاد سینوویت محدودیت سنی نداشته و در تمام طول عمر ماکیان می تواند این عارضه را تولید نماید. پس از مدتی به این نتیجه رسیدند که این عامل باید یک ویروس باشد و نام آن را عامل آرتریت ویروسی یا “Viral arthritis agent” نامیدند. ابتدا جزء پاکس ویروسها دسته بندی گردید ولی پس از چندی مشخص گردید که عامل یک ویروس می باشد.
رئوویروسها در ماکیان، خصوصاً گله های مادر، موجب بروز تنوسینوویت می گردند که نهایتاً باعث ایجاد عدم یکنواختی در گله و همچنین پائین آمدن میزان جفت گیری بدلیل مشکلات حرکتی می گردد در جوجه های گوشتی نیز تنوسینوویت در سنین پائین می تواند بروز نماید، ولی مسئله اصلی در جوجه های گوشتی ایجاد سندروم سوء جذب یا سندروم تاخیر رشد عفونی می باشد. در این وضعیت جوجه های مبتلا به عفونت رئوویروسی مشخصاً نسبت به سایرین از رشد بازمانده و نیز به دلیل اشتهای زیادی که دارند ضریب تبدیل غذایی را به میزان زیادی افزایش می دهند. در گزارشی توسط Calnek اعلام گردید که در یک گله گوشتی مبتلا به رئوویروس بعد از 9 هفته ، جوجه ها میانگین وزنی برابر 66/3 پوند (حدود 655/1 کیلوگرم) و ضریب تبدیل 45/2 را نشان می دادند.
رئوویروسها برای بروز عوارض بالینی، خصوصاً در جوجه هایی که دچار سندرم رشد عفونی می گردند، احتیاج به فراهم بودن شرایط محیطی و میزان و نحوه ورود ذرات ویروسی به بدن پرنده دارند. بدیهی است که هیچگاه نمی توان تمامی موارد مدیریتی و بهداشتی را به نحو مطلوب تحت کنترل داشت. نمونه بارز آن کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی هستند که با رعایت بهداشت در سطحی کاملاً مطلوب، همچنان از این واکسن مصرف می نمایند، چرا که خود می دانند هرگز قادر به کنترل تمامی موارد مذکور در تمامی زمانها نخواهند بود.
همچنین عنوان شده است که رئوویروسها با اثر Immunosuppressive خود بر بروی سیستم ایمنی اولاً زمینه را جهت بروز بیماریهای دیگر فراهم نموده و ثانیاً حیوان دیگر قادر نیست به واکسیناسیون پاسخ مناسبی دهد.
بی اغراق می توان چنین عنوان نمود که رئوویروس ها را از تمامی فارمهای صنعتی در اقصی نقاط جهان می توان جدا نمود (Ubiquitous)، از اینرو در اکثر کشورهای پیشرفته واکسن رئوویروس را مصرف می نمایند تا از تبعات این بیماری که متعاقباً پدید می آید، جلوگیری نموده باشند در هر حال مقاله ذیل بصورت گذرا مروری بر بیماری زایی و آثار سوء رئوویروسها خواهد داشت.
سبب شناسی
جنس رئوویروسها به دو زیر مجموعه با منشاء پستانداران و پرندگان تقسیم می گردند. رئوویروسها عوارضی مانند آرتریت و تنوسینوویت ، بیماریهای گوارشی و تنفسی و سندرم سوء جذب و تضعیف سیستم ایمنی را در پرندگان ایجاد می نمایند. این ویروسها از پرندگان سالم و بیمار جدا شده اند و بروز بیماری بالینی به 1- سن میزبان 2- پاتوتایپ ویروس 3- راه ورود آنها به بدن پرنده بستگی دارد. در این میان البته عوامل فرعی مهم دیگری نظیر مدیریت فارم نیز در بروز بیماری بالینی نقش بسزایی دارند.
کلمه REO از سه حرف تشکیل شده که هر یک نمایانگر یک کلمه بوده و دال بر توانایی بروز آسیب در ارگانهای مربوطه می باشند: R:Respiratory E: Enteric O: Orphan . این ویروسها دارای تقارن بیست وجهی بوده و فاقد پوشش خارجی لیپوپروتئینی هستند. اسید نوکلئیک آنها از نوع RNA دو رشته ای سگمنته می باشد که حاوی 10 قطعه مجزا از هم است. کپسید ویروس دندانه دار به نظر می رسد و نسبت به حرارت و 3 < PH و شرایط نامساعد محیطی مقاومت نشان می دهد در تمام دنیا پراکنده بوده و از جوجه ها، بوقلمونها و سایر گونه های پرندگان جدا شده اند. تنوسینوویت و آرتریت هم در نژادهای گوشتی و هم در تخمگذارها دیده می شود.
تحقیقیات نشان داده است که رئوویروسها می توانند بصورت آلودگیهای ناخواسته در واکسنهای مارک وجود داشته باشند. رئوویروسها به همراه تعدادی از ویروسهای دیگر مانند کلسی ویروسها و پاروویروسها از عوامل ایجاد سندرم تاخیر رشد عفونی یا Mlalbsorbtion Syndrome می باشند. این بیماری دارای اسامی مختلفی می باشد از قبیل: نکروز سر مفصل ران، بیماری استخوانهای شکننده (brittle bone disease) ، سندرم تاخیر رشد (stunting) و کوتولگی (Runting) ، سندرم سوء جذب مواد غذایی (Feed passage syndrome که محتویات روده حاوی مواد هضم نشده بوده و رنگ محتویات تقریباً نارنجی می باشد)، سندرم پرندگان رنگ پریده، التهاب پیش معده (proventriculitis) و بیماری هلیکوپتر (Helicopter diseases).
روشهای انتقال (انتشار)
انتشار ویروس بصورت افقی در سطح وسیعی در گله اتفاق می افتد که عمدتاً از طریق مدفوع صورت می پذیرد. سویه های مختلف رئوویروسها در انتشار افقی دارای توانائیهای گوناگونی می باشند. انتقال بصورت عمودی نیز در رئوویروسها ثابت شده است اما درصد انتقال از مادرها به جوجه ها چندان بالا نیست. این ویروس دارای شیوع جهانی است لذا مدیریت صحیح در صنعت طیور نقش اساسی در کنترل شیوع این ویروس دارد. دو عامل اساسی در انتقال ویروس بصورت افقی عبارتند از : تراکم طیور داخل سالنها و ناقلهای مکانیکی.
پاتوژنز
گونه های متفاوتی از پرندگان دچار عفونت رئوویروسی می گردند. جوجه ها عموماً در سن 7-4 هفتگی دچار آرتریت ویروسی می شوند در حالیکه عوارض گوارشی رئوویروسها اکثراً در سنین پائین تر، حدود 2 تا 3 هفتگی، خود را نشان می دهند. بسیاری از پرندگان بظاهر سالم نقش حاملین ویروس را ایفا می نمایند. مرگ و میر در این بیماری کم می باشد در حالیکه ناخوشی و عوارض حاصل از آن از قبیل سندرم کاهش و توقیف رشد (runting and stndrome) و Feed passage syndrome چشمگیر می باشد چرا که عملکرد و سوددهی کل گله را به میزان زیادی کاهش می دهد.
در جوجه های گوشتی لنگش ناشی از آرتریت ویروسی موجب ناتوانی در حرکت و در نتیجه عدم دسترسی به آب و غذا و نهایتاً تلف شدن پرنده می گردد. در مرحله جنینی مرگ و میر جنینها در حدود سن 12 روزگی افزایش نشان می دهد. جنینهای تلف شده بشدت خونریزی عمومی را نشان می دهند. آلودگی پرندگان با ویروس کم خونی ماکیان (CAV) ، برونشیت، نیوکاسل، E.coli کوکسیدیوز (آیمریاتنلا، آیمریاماکزیما) و مایکوتوکسینها بیماری زایی رئوویروس را بیشتر می نماید. البته ذکر این نکته مهم می باشد که شدت بیماری در سنین بالاتر کمتر بوده و دوره انکوباسیون نیز طولانی تر می باشد. دوره انکوباسیون رئوویروسها حدود 10-7 روز است و همانگونه که قبلاً نیز گفته شد بستگی به سن پرنده، روش آلودگی و پاتوتایپ ویروس دارد.
بدیهی است عوارض گوارشی رئوویروسها هنگامی می تواند با شدت بالا ظاهر شود که زمینه بروز بیماری توسط عوامل مستعد کننده فراهم شده باشد. از جمله این موارد می توان از ضعف مدیریتی مثل تراکم بالا و میزان دان خوریهای ناکافی داخل سالنها، استرس سرما در خلال هفته اول پرورش و ضدعفونی نامناسب اول دوره نام برد.
علایم و عوارض رئوویروسها
مهمترین نشانه بالینی رئوویروسها ایجاد تنوسینوویت و آرتریت ویروسی می باشد. در این پرندگان مشخصاً تاندونها متورم شده و مفصل خرگوشی نیز قرمز و بزرگتر از حد طبیعی به نظر می رسد. تورم تاندونها معمولاً دو طرفی است و چنانچه التهاب تاندونها مزمن گردد ممکن است به پارگی وتر آشیل شود که مرگ و میر ناشی از آن (بدلیل ناتوانی پرنده جهت دسترسی به آب و دان) حدود 1% گزارش گردیده است.
در سندرم تاخیر رشد عفونی که یکی از مهمترین ویروسهای مسبب این بیماری رئوویروسها می باشند. 1% تا 75% گله از جوجه های ریز و وازده می تواند تشکیل شده باشد.
ژولیدگی پرها، عدم تمایل به حرکت، مدفوع خواری، چسبندگی مقعد، بالهای آویزان به همراه پرهای شکسته از علائم بیماری هستند. معمولاً این جوجه ها خیلی خوب دان می خورند و بسیار فعال می باشند ولی رشد آنها بسیار ناچیز می باشد. التهاب پیش معده از دیگر علایم کالبدگشایی می باشد. پیش معده 2 تا 3 برابر اندازه طبیعی خود می شود و غدد ترشحی آن نیز متورم به نظر می آیند. در سطح خارجی پیش معده نقاط خاکستری رنگی را در روی زمینه صورتی مشاهده می نمائیم که یک حالت کندوی زنبور عسل به آن می دهد.
کوچکترین فشار بر روی غدد متورم پیش معده موجب می شود تا محتویات آنها تخلیه گردد. بطور کلی بافت پیش معده قوام طبیعی خود را ندارد (خصوصاً در محل اتصال به سنگدان) و خیلی شل و سست می شود. مشاهدات هیستوپاتولوژی نشان می دهد که در نواحی دچار التهاب و غدد ترشحی پیش معده (رنگ بافت این مناطق روشن تر از حالت نرمال خود می باشد)، سلولهای لنفوسیت جایگزین شده اند.
در کالبدگشایی یک پرنده طبیعی معمولاً سر استخوان ران براحتی از حفره استخوان لگن خارج می شود ولی در جوجه های مبتلا به سندرم تاخیر رشد عفونی معمولاً سر استخوان ران از ناحیه صفحه رشد از بدنه جدا می گردد.
رئوویروس طیور دارای چهره های متفاوت بالینی می باشد، لذا نام دیگر این بیماری عفونت با چهره ها و نامهای متفاوت یا infection with many faces and many names است.
در ذیل خلاصه ای از عوارض مهم رئوویروسها آورده شده اند:
1- پارگی تاندون عضله گاسترونمیوس
2- پریکاردیت، میوکاردیت، هیدروپریکاردیوم
3- التهاب پیش معده
4- استئوپروزیس
5- مرگ و میرهای اولیه در دوران پرورش
6- عملکرد ضعیف گله و تاخیر رشد
7- آرتروفی بورس و تیموس (که از تبعات آن نقص سیستم ایمنی در پاسخگویی به واکسنها و عفونتهای مختلف می باشد)
8- هپاتیت و پانکراتیت
9- سندرم تنفسی حاد و مزمن
پیشگیری و کنترل
با شرایط و سیستمهای پرورش فعلی موجود در تمام دنیا و با توجه به مقاوم بودن رئوویروسها در شرایط محیطی مختلف، در هر صورت پرندگان با این ویروس درگیر خواهند شد. ضدعفونیهای یددار بیشتر از سایرین روی این ویروس موثر واقع می گردند. در جوجه های گوشتی برای ایجاد ایمنی فعال واکسن زنده تجویز می نمایند. نکته مهم اینجاست که چنانچه واکسن مارک همزمان با واکسن رئوویروس زنده حاوی سویه S1133 تجویز شود (یا فاصله تجویز آنها کم باشد)، این دو واکسن با هم تداخل اثر خواهند یافت. مهمترین سن حساسیت جوجه ها به رئوویروسها نیز از سن 1 روزگی تا 3 هفتگی می باشد. بنابراین بهتر است جوجه ها تیتر ایمنی خود را از مادرهای خود دریافت نموده باشند. در حال حاضر واکسنهای غیرفعال روغنی در گله های مادر مورد استفاده قرار می گیرند تا بدین وسیله انتقال ویروس از طریق تخم مرغ کاهش یابد و سطوح خوبی از آنتی بادی مادری در جوجه ها بوجود آید. واکسنهای موجود در بازار حاوی سویه های مختلف رئوویروس می باشند. بهترین آنها واکسنهایی هستند که بیشترین سویه هایی که از نظر سروتیپی با هم اختلاف دارند را شامل شود. برای مثال سویه S1133 عموماً در بروز لنگش دخیل می باشد و سویه SS412 اکثراً در ایجاد التهاب پیش معده مطرح می باشد. این در حالی است که این دو سویه به دو سروتیپ متفاوت تعلق دارند و با تزریق واکسنی که حاوی تنها یکی از این دو سویه باشد ایمنی متقاطع بر علیه سویه دیگر پدید نخواهد آمد (لازم به ذکر است که تاکنون هیچ گونه طبقه بندی مشخص سرولوژیکی از رئوویروسها ارائه نگردیده است). در آزمایشات فارمی که در 52 فارم مختلف و بر روی بیش از 2 میلیون قطعه جوجه گوشتی بعمل آمد، نتایج جالبی مشاهده گردید. در این آزمایشات مرغان مادر این جوجه های گوشتی به دو دسته تقسیم شدند. در گروه اول مرغان مادر در 18 هفتگی واکسن روغنی که حاوی سویه SS412 بود دریافت نمود. در گروه دوم واکسن روغنی رئوویروس حاوی سویه S1133 استاندارد در دو نوبت 12 و 18 هفتگی به مرغان مادر تزریق گردید. جوجه های گوشتی حاصل از مرغان مادر در گروه اول عملکرد بهتری را نسبت به جوجه های حاصل از مرغان مادر در گروه دوم نشان دادند که می توان از میان آنها به موارد ذیل اشاره نمود:
1- ضریب تبدیل جوجه های گوشتی بهبود یافته بود.
2- مرگ و میر در جوجه های گوشتی حاصل از مرغان مادر گروه اول 28/1% کمتر از جوجه های حاصل از مرغان مادر در گروه دوم بود.
3- میزان جوجه های حذفی و وازده در گروه اول کمتر از گروه دوم بود.
در حال حاضر موثرترین ابزار کنترل جهت جلوگیری از التهاب پیش معده (که متعاقباً موجب بروز سندرم تاخیر رشد عفونی و غیر یکنواختی گله می شود) تجویز واکسن حاوی سویه SS412 کشته به گله های مادر می باشد. به نظر می رسد که استفاده از واکسن کشته رئوویروس در مزارع مرغ مادر با ایجاد تیتر آنتی بادی بالا در آنها که متعاقباً به جوجه ها منتقل خواهد شد، عملکرد جوجه های گوشتی در مزارع پرورش صنعتی به نحو معنی داری افزایش خواهد یافت.
رئوویروسها در ماکیان، خصوصاً گله های مادر، موجب بروز تنوسینوویت می گردند که نهایتاً باعث ایجاد عدم یکنواختی در گله و همچنین پائین آمدن میزان جفت گیری بدلیل مشکلات حرکتی می گردد در جوجه های گوشتی نیز تنوسینوویت در سنین پائین می تواند بروز نماید، ولی مسئله اصلی در جوجه های گوشتی ایجاد سندروم سوء جذب یا سندروم تاخیر رشد عفونی می باشد. در این وضعیت جوجه های مبتلا به عفونت رئوویروسی مشخصاً نسبت به سایرین از رشد بازمانده و نیز به دلیل اشتهای زیادی که دارند ضریب تبدیل غذایی را به میزان زیادی افزایش می دهند. در گزارشی توسط Calnek اعلام گردید که در یک گله گوشتی مبتلا به رئوویروس بعد از 9 هفته ، جوجه ها میانگین وزنی برابر 66/3 پوند (حدود 655/1 کیلوگرم) و ضریب تبدیل 45/2 را نشان می دادند.
رئوویروسها برای بروز عوارض بالینی، خصوصاً در جوجه هایی که دچار سندرم رشد عفونی می گردند، احتیاج به فراهم بودن شرایط محیطی و میزان و نحوه ورود ذرات ویروسی به بدن پرنده دارند. بدیهی است که هیچگاه نمی توان تمامی موارد مدیریتی و بهداشتی را به نحو مطلوب تحت کنترل داشت. نمونه بارز آن کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی هستند که با رعایت بهداشت در سطحی کاملاً مطلوب، همچنان از این واکسن مصرف می نمایند، چرا که خود می دانند هرگز قادر به کنترل تمامی موارد مذکور در تمامی زمانها نخواهند بود.
همچنین عنوان شده است که رئوویروسها با اثر Immunosuppressive خود بر بروی سیستم ایمنی اولاً زمینه را جهت بروز بیماریهای دیگر فراهم نموده و ثانیاً حیوان دیگر قادر نیست به واکسیناسیون پاسخ مناسبی دهد.
بی اغراق می توان چنین عنوان نمود که رئوویروس ها را از تمامی فارمهای صنعتی در اقصی نقاط جهان می توان جدا نمود (Ubiquitous)، از اینرو در اکثر کشورهای پیشرفته واکسن رئوویروس را مصرف می نمایند تا از تبعات این بیماری که متعاقباً پدید می آید، جلوگیری نموده باشند در هر حال مقاله ذیل بصورت گذرا مروری بر بیماری زایی و آثار سوء رئوویروسها خواهد داشت.
سبب شناسی
جنس رئوویروسها به دو زیر مجموعه با منشاء پستانداران و پرندگان تقسیم می گردند. رئوویروسها عوارضی مانند آرتریت و تنوسینوویت ، بیماریهای گوارشی و تنفسی و سندرم سوء جذب و تضعیف سیستم ایمنی را در پرندگان ایجاد می نمایند. این ویروسها از پرندگان سالم و بیمار جدا شده اند و بروز بیماری بالینی به 1- سن میزبان 2- پاتوتایپ ویروس 3- راه ورود آنها به بدن پرنده بستگی دارد. در این میان البته عوامل فرعی مهم دیگری نظیر مدیریت فارم نیز در بروز بیماری بالینی نقش بسزایی دارند.
کلمه REO از سه حرف تشکیل شده که هر یک نمایانگر یک کلمه بوده و دال بر توانایی بروز آسیب در ارگانهای مربوطه می باشند: R:Respiratory E: Enteric O: Orphan . این ویروسها دارای تقارن بیست وجهی بوده و فاقد پوشش خارجی لیپوپروتئینی هستند. اسید نوکلئیک آنها از نوع RNA دو رشته ای سگمنته می باشد که حاوی 10 قطعه مجزا از هم است. کپسید ویروس دندانه دار به نظر می رسد و نسبت به حرارت و 3 < PH و شرایط نامساعد محیطی مقاومت نشان می دهد در تمام دنیا پراکنده بوده و از جوجه ها، بوقلمونها و سایر گونه های پرندگان جدا شده اند. تنوسینوویت و آرتریت هم در نژادهای گوشتی و هم در تخمگذارها دیده می شود.
تحقیقیات نشان داده است که رئوویروسها می توانند بصورت آلودگیهای ناخواسته در واکسنهای مارک وجود داشته باشند. رئوویروسها به همراه تعدادی از ویروسهای دیگر مانند کلسی ویروسها و پاروویروسها از عوامل ایجاد سندرم تاخیر رشد عفونی یا Mlalbsorbtion Syndrome می باشند. این بیماری دارای اسامی مختلفی می باشد از قبیل: نکروز سر مفصل ران، بیماری استخوانهای شکننده (brittle bone disease) ، سندرم تاخیر رشد (stunting) و کوتولگی (Runting) ، سندرم سوء جذب مواد غذایی (Feed passage syndrome که محتویات روده حاوی مواد هضم نشده بوده و رنگ محتویات تقریباً نارنجی می باشد)، سندرم پرندگان رنگ پریده، التهاب پیش معده (proventriculitis) و بیماری هلیکوپتر (Helicopter diseases).
روشهای انتقال (انتشار)
انتشار ویروس بصورت افقی در سطح وسیعی در گله اتفاق می افتد که عمدتاً از طریق مدفوع صورت می پذیرد. سویه های مختلف رئوویروسها در انتشار افقی دارای توانائیهای گوناگونی می باشند. انتقال بصورت عمودی نیز در رئوویروسها ثابت شده است اما درصد انتقال از مادرها به جوجه ها چندان بالا نیست. این ویروس دارای شیوع جهانی است لذا مدیریت صحیح در صنعت طیور نقش اساسی در کنترل شیوع این ویروس دارد. دو عامل اساسی در انتقال ویروس بصورت افقی عبارتند از : تراکم طیور داخل سالنها و ناقلهای مکانیکی.
پاتوژنز
گونه های متفاوتی از پرندگان دچار عفونت رئوویروسی می گردند. جوجه ها عموماً در سن 7-4 هفتگی دچار آرتریت ویروسی می شوند در حالیکه عوارض گوارشی رئوویروسها اکثراً در سنین پائین تر، حدود 2 تا 3 هفتگی، خود را نشان می دهند. بسیاری از پرندگان بظاهر سالم نقش حاملین ویروس را ایفا می نمایند. مرگ و میر در این بیماری کم می باشد در حالیکه ناخوشی و عوارض حاصل از آن از قبیل سندرم کاهش و توقیف رشد (runting and stndrome) و Feed passage syndrome چشمگیر می باشد چرا که عملکرد و سوددهی کل گله را به میزان زیادی کاهش می دهد.
در جوجه های گوشتی لنگش ناشی از آرتریت ویروسی موجب ناتوانی در حرکت و در نتیجه عدم دسترسی به آب و غذا و نهایتاً تلف شدن پرنده می گردد. در مرحله جنینی مرگ و میر جنینها در حدود سن 12 روزگی افزایش نشان می دهد. جنینهای تلف شده بشدت خونریزی عمومی را نشان می دهند. آلودگی پرندگان با ویروس کم خونی ماکیان (CAV) ، برونشیت، نیوکاسل، E.coli کوکسیدیوز (آیمریاتنلا، آیمریاماکزیما) و مایکوتوکسینها بیماری زایی رئوویروس را بیشتر می نماید. البته ذکر این نکته مهم می باشد که شدت بیماری در سنین بالاتر کمتر بوده و دوره انکوباسیون نیز طولانی تر می باشد. دوره انکوباسیون رئوویروسها حدود 10-7 روز است و همانگونه که قبلاً نیز گفته شد بستگی به سن پرنده، روش آلودگی و پاتوتایپ ویروس دارد.
بدیهی است عوارض گوارشی رئوویروسها هنگامی می تواند با شدت بالا ظاهر شود که زمینه بروز بیماری توسط عوامل مستعد کننده فراهم شده باشد. از جمله این موارد می توان از ضعف مدیریتی مثل تراکم بالا و میزان دان خوریهای ناکافی داخل سالنها، استرس سرما در خلال هفته اول پرورش و ضدعفونی نامناسب اول دوره نام برد.
علایم و عوارض رئوویروسها
مهمترین نشانه بالینی رئوویروسها ایجاد تنوسینوویت و آرتریت ویروسی می باشد. در این پرندگان مشخصاً تاندونها متورم شده و مفصل خرگوشی نیز قرمز و بزرگتر از حد طبیعی به نظر می رسد. تورم تاندونها معمولاً دو طرفی است و چنانچه التهاب تاندونها مزمن گردد ممکن است به پارگی وتر آشیل شود که مرگ و میر ناشی از آن (بدلیل ناتوانی پرنده جهت دسترسی به آب و دان) حدود 1% گزارش گردیده است.
در سندرم تاخیر رشد عفونی که یکی از مهمترین ویروسهای مسبب این بیماری رئوویروسها می باشند. 1% تا 75% گله از جوجه های ریز و وازده می تواند تشکیل شده باشد.
ژولیدگی پرها، عدم تمایل به حرکت، مدفوع خواری، چسبندگی مقعد، بالهای آویزان به همراه پرهای شکسته از علائم بیماری هستند. معمولاً این جوجه ها خیلی خوب دان می خورند و بسیار فعال می باشند ولی رشد آنها بسیار ناچیز می باشد. التهاب پیش معده از دیگر علایم کالبدگشایی می باشد. پیش معده 2 تا 3 برابر اندازه طبیعی خود می شود و غدد ترشحی آن نیز متورم به نظر می آیند. در سطح خارجی پیش معده نقاط خاکستری رنگی را در روی زمینه صورتی مشاهده می نمائیم که یک حالت کندوی زنبور عسل به آن می دهد.
کوچکترین فشار بر روی غدد متورم پیش معده موجب می شود تا محتویات آنها تخلیه گردد. بطور کلی بافت پیش معده قوام طبیعی خود را ندارد (خصوصاً در محل اتصال به سنگدان) و خیلی شل و سست می شود. مشاهدات هیستوپاتولوژی نشان می دهد که در نواحی دچار التهاب و غدد ترشحی پیش معده (رنگ بافت این مناطق روشن تر از حالت نرمال خود می باشد)، سلولهای لنفوسیت جایگزین شده اند.
در کالبدگشایی یک پرنده طبیعی معمولاً سر استخوان ران براحتی از حفره استخوان لگن خارج می شود ولی در جوجه های مبتلا به سندرم تاخیر رشد عفونی معمولاً سر استخوان ران از ناحیه صفحه رشد از بدنه جدا می گردد.
رئوویروس طیور دارای چهره های متفاوت بالینی می باشد، لذا نام دیگر این بیماری عفونت با چهره ها و نامهای متفاوت یا infection with many faces and many names است.
در ذیل خلاصه ای از عوارض مهم رئوویروسها آورده شده اند:
1- پارگی تاندون عضله گاسترونمیوس
2- پریکاردیت، میوکاردیت، هیدروپریکاردیوم
3- التهاب پیش معده
4- استئوپروزیس
5- مرگ و میرهای اولیه در دوران پرورش
6- عملکرد ضعیف گله و تاخیر رشد
7- آرتروفی بورس و تیموس (که از تبعات آن نقص سیستم ایمنی در پاسخگویی به واکسنها و عفونتهای مختلف می باشد)
8- هپاتیت و پانکراتیت
9- سندرم تنفسی حاد و مزمن
پیشگیری و کنترل
با شرایط و سیستمهای پرورش فعلی موجود در تمام دنیا و با توجه به مقاوم بودن رئوویروسها در شرایط محیطی مختلف، در هر صورت پرندگان با این ویروس درگیر خواهند شد. ضدعفونیهای یددار بیشتر از سایرین روی این ویروس موثر واقع می گردند. در جوجه های گوشتی برای ایجاد ایمنی فعال واکسن زنده تجویز می نمایند. نکته مهم اینجاست که چنانچه واکسن مارک همزمان با واکسن رئوویروس زنده حاوی سویه S1133 تجویز شود (یا فاصله تجویز آنها کم باشد)، این دو واکسن با هم تداخل اثر خواهند یافت. مهمترین سن حساسیت جوجه ها به رئوویروسها نیز از سن 1 روزگی تا 3 هفتگی می باشد. بنابراین بهتر است جوجه ها تیتر ایمنی خود را از مادرهای خود دریافت نموده باشند. در حال حاضر واکسنهای غیرفعال روغنی در گله های مادر مورد استفاده قرار می گیرند تا بدین وسیله انتقال ویروس از طریق تخم مرغ کاهش یابد و سطوح خوبی از آنتی بادی مادری در جوجه ها بوجود آید. واکسنهای موجود در بازار حاوی سویه های مختلف رئوویروس می باشند. بهترین آنها واکسنهایی هستند که بیشترین سویه هایی که از نظر سروتیپی با هم اختلاف دارند را شامل شود. برای مثال سویه S1133 عموماً در بروز لنگش دخیل می باشد و سویه SS412 اکثراً در ایجاد التهاب پیش معده مطرح می باشد. این در حالی است که این دو سویه به دو سروتیپ متفاوت تعلق دارند و با تزریق واکسنی که حاوی تنها یکی از این دو سویه باشد ایمنی متقاطع بر علیه سویه دیگر پدید نخواهد آمد (لازم به ذکر است که تاکنون هیچ گونه طبقه بندی مشخص سرولوژیکی از رئوویروسها ارائه نگردیده است). در آزمایشات فارمی که در 52 فارم مختلف و بر روی بیش از 2 میلیون قطعه جوجه گوشتی بعمل آمد، نتایج جالبی مشاهده گردید. در این آزمایشات مرغان مادر این جوجه های گوشتی به دو دسته تقسیم شدند. در گروه اول مرغان مادر در 18 هفتگی واکسن روغنی که حاوی سویه SS412 بود دریافت نمود. در گروه دوم واکسن روغنی رئوویروس حاوی سویه S1133 استاندارد در دو نوبت 12 و 18 هفتگی به مرغان مادر تزریق گردید. جوجه های گوشتی حاصل از مرغان مادر در گروه اول عملکرد بهتری را نسبت به جوجه های حاصل از مرغان مادر در گروه دوم نشان دادند که می توان از میان آنها به موارد ذیل اشاره نمود:
1- ضریب تبدیل جوجه های گوشتی بهبود یافته بود.
2- مرگ و میر در جوجه های گوشتی حاصل از مرغان مادر گروه اول 28/1% کمتر از جوجه های حاصل از مرغان مادر در گروه دوم بود.
3- میزان جوجه های حذفی و وازده در گروه اول کمتر از گروه دوم بود.
در حال حاضر موثرترین ابزار کنترل جهت جلوگیری از التهاب پیش معده (که متعاقباً موجب بروز سندرم تاخیر رشد عفونی و غیر یکنواختی گله می شود) تجویز واکسن حاوی سویه SS412 کشته به گله های مادر می باشد. به نظر می رسد که استفاده از واکسن کشته رئوویروس در مزارع مرغ مادر با ایجاد تیتر آنتی بادی بالا در آنها که متعاقباً به جوجه ها منتقل خواهد شد، عملکرد جوجه های گوشتی در مزارع پرورش صنعتی به نحو معنی داری افزایش خواهد یافت.
