از سال 1960، دامداران با پی بردن به اهمیت تلقیح مصنوعی و مزیت های آن، استقبال چشمگیری از آن کردند و به سرعت نیز در میان گاوداران رایج شد و به صورت امری متداول درآمد. در ایران نیز این تکنیک در تمامی گاوداری های صنعتی و برخی گاوداری های نیمه صنعتی استفاده می شود.
استفاده از روش تلقیح مصنوعی به سرعت جایگزین گاو نر شد و فواید بسیاری برای گاوداران داشت، زیرا با این روش، فحلی گاو در زمان مناسب و حتی در حین فعالیت های روزمره گاوداری شناسایی شده و تلقیح صورت می گرفت. ارزان بودن هزینه عملیات تلقیح مصنوعی، ثبت دقیق زمان تلقیح و آبستنی و تهیه شناسنامه تولید مثلی دقیق برای گاو، استفاده از اسپرم های پروف شده با ارزش اصلاحی مطلوب و تولید شده به وسیله کمپانی های معتبر اسپرم ( به ویژه که اخیرا اسپرم های تعیین جنسیت شده که تحولی اساسی در صنعت گاوداری ایجاد خواهد کرد ) و کنترل بیماری های تولیدمثلی از مهم ترین ویژگی های این روش این است.
مهم ترین عیب این روش این است که برخی از تکنسین ها و افراد آموزش دیده تلقیح مصنوعی، علم خود را در روش های کاربردی این تکنیک افزایش نداده اند و تنها به مهارت عملی خویش تکیه می کنند، در نتیجه برخلاف صرف هزینه، امر تلقیح موفقیت های لازم را ندارد و این مسئله نیز سبب کاهش درصد آبستنی می شود که خود، یکی از شاخص های مدیریت مطلوب گاوداری است.
در صورتی نسبت های استاندارد برای آبستنی گله به دست خواهد آمد که همراه با کسب مهارت های عملی تلقیح مصنوعی، اصول بهداشتی و تکنیکی این کار نیز از سوی ماموران تلقیح رعایت شود، بنابراین عملیات تلقیح مصنوعی کاملا باید زیر نظر دامپزشک و مدیر تولید گاوداری باشد، به طوری که کنترل ثبت دقیق اطلاعات تولید مثلی از اهم وظایف مدیریت تولید و کنترل کافی عملیات تلقیح و آموزش تکنیک های جدید در زمینه تلقیح مصنوعی به عهده دامپزشک مزرعه خواهد بود.
امروزه کمپانی های معتبر بسیاری در امر تهیه و توزیع اسپرم در کل دنیا در حال فعالیت اند که اسپرم را تحت شرایط کنترل شده استاندارد تولید و به همراه کلیه اطلاعات مورد لزوم ( کاتالوگ اسپرم ) به گاودار عرضه می کنند. با این همه، در صورتی که کار با اسپرم به دقت انجام نشود، اسپرم ها به سرعت فاسد شده و درصد گیرایی اسپرم و عملیات تلقیح مصنوعی گله با توجه به هزینه های صورت گرفته با مشکل مواجه می شود.
نحوه نگهداری و مواظبت از اسپرم منجمد، مخزن ازت مایع و دیگر وسایل مورد استفاده، نقش بسزایی در نتایج حاصل از تلقیح مصنوعی گاو دارد. زمانی که اسپرم منجمد خریداری می شود و به مخزن ازت مایع گاوداری منتقل می شود، حفظ و کنترل کیفیت آن بر عهده تکنسین مربوط خواهد بود.
معمولا کمپانی های تولید اسپرم را در پایوت های 25,0 و 5,0 میلی لیتر و طول 7,13 سانتی متر بسته بندی می کنند. این حجم از اسپرم منجمد شده دارای تعداد کافی از اسپرما توزوئیدهای زنده است که اگر به نحو صحیح و در زمان مناسب فحلی در رحم گاو قرار داده شود، منجر به آبستنی می شود.
در زمان تلقیح باید پایوت را از تانک ازت مایع خارج و برای ذوب شدن در حداقل زمان ممکن در ظرف آب 35 درجه سانتی گراد قرار داد، بنابراین مامور مربوط باید با حداکثر مهارت و سرعت این کار را انجام دهد تا اینکه اسپرم ها در معرض نوسانات دمایی خارج از تانک ازت قرار نگیرند.
ظرف آب گرم باید در نزدیکی مخزن ازت مایع قرار گرفته و محل باکس تلقیح تا حد امکان سرپوشیده و بادگیر نباشد تا اینکه تغییرات آب و هوا در فصل های مختلف سال در کیفیت دمای محل تلقیح تاثیر چندانی نداشته باشد.
اسپرم های منجمد که در دو نوع 25,0 و 5,0 میلی لیتر است، در حرارت 35 درجه سانتی گراد، به ترتیب به حداقل 20 و 40 ثانیه زمان نیاز دارند تا از حالت اسپرم منجمد به مایع و حدود درجه حرارت بدن برسد. سریع بودن تغییر حالت اسپرم از جامد به مایع سبب می شود مقدار تلفات اسپرما توزوئید به حداقل برسد و در نتیجه درصد گیرایی تلقیح افزایش یابد، البته تکنسین تلقیح باید بر اساس دستورالعمل های صادره از سوی شرکت های تولیدکننده اسپرم عمل کند اما برنامه کلی شرکت ها به صورت دستورالعمل بالا ست.
ظرف چند دقیقه حداکثر ( 15 دقیقه ) پس از ذوب کردن اسپرم باید عملیات تلقیح انجام شود. مهم ترین مسئله، حفاظت از شوک سرما پس از مرحله ذوب کردن است. شرایط جایگاه سرپوشیده تلقیح گاو به این شرح است:
-درجه حرارت مطلوب دمای محیط 25 درجه سانتی گراد؛
-درجه حرارت بدن دام 38 درجه سانتی گراد؛
-آب 35 درجه سانتی گراد؛
-ازت مایع 196 – درجه سانتی گراد؛
به صورت خلاصه مهم ترین توصیه های کاربردی به شرح زیر خواهد بود:
1.تهیه فهرست اسپرم های موجود در تانک ازت و آشنایی مامور تلقیح با نحوه دسته بندی اسپرم ها در تانک ازت؛
2.ضدعفونی و شعله زنی تمامی وسایل تلقیح با الکل، پیش از شروع عملیات تلقیح مصنوعی؛
3.افزایش کوبلت محتوی اسپرم ها تا زیر خط انجماد تانک ازت مایع و سرعت عمل مامور تلقیح در زمان برداشتن پایوت اسپرم از داخل کوبلت ها؛
4.استفاده از انبر مخصوص برای برداشتن پایوت؛
5.بستن درب تانک ازت حداکثر در زمان 8 تا 10 ثانیه؛
6.بازنگرداندن دوباره اسپرم خارج شده از تانک ازت به درون آن؛
7.استفاده از یک دماسنج الکلی برای تنظیم دمای آب، هنگام خارج کردن یک پایوت را از انجامد؛
8.دقت برای حفظ کردن یکسانی درجه حرارت سرنگ تلقیح با درجه حرارت آب. برای این کار می توان از درجه حرات بدن به همراه استفاده از یک حوله کاغذی یا پارچه تمیز استفاده کرد تا از تغییرات عوامل جوی حفظ شود؛
9.استفاده از یک دستمال کاغذی مناسب یا پنبه استریل جهت خشک و محافظت کردن پایوت. وجود یا آلوده شدن به آب، سبب مرگ اسپرما توزوئیدها و کاهش قدرت باروری آنها می شود؛
10.سعی مامور تلقیح به منظور انجام تمامی عملیات مزبور با نظم و ترتیب و سرعت کافی؛
11.بازرسی سطح ازت تانک هر دو هفته یکبار.
