توضیجات تکمیلی؛ افلاتوکسین

آفلاتوکسین ها گروهی وابسته به مایکوتوکسین ها هستند که سمی بوده و معمولا در جیره  طیور یافت می شوند . مایکوتوکسین ها مواد سمی هستند که در گونه هایی خاص از قارچ ، در طول متابولیسم اجزائ ماده غذایی ترشح شده و باعث بروز عوارضی در دام ها و طیور می گردند . خوشبختانه از 10000 گونه قارچی تنها حدود 50 گونه تولید مایکوتوکسین می نمایند . مایکو توکسین ها ی قارچی مسئول ضررهای مالی زیادی هستند که خسارت آن طیف وسیعی از محصولات کشاورزی را در بر می گیرد و احتمال گسترش آن در میان زنجیره غذایی بشر نیز وجود دارد ، زیرا سم آفلاتوکسین می تواند از طریق شیر دام ها با نوع آفلاتوکسین M1  که در واقع همان B1  است به مصرف کنندگان منتقل گردد و باعث جهش و موتاسیون در سلول های کبدی شده و احتمال سرطان را زیاد نماید . در میان 200 نوع از مایکوتوکسین های شناسایی شده که یکی از مهمترین آنها آفلاتوکسین می باشد توسط قارچ اسپرژیلوس مربوط به گونه آسپرژیلوس پاراسیتیوس  ترشح می گردد که این سم پس از رسیدن به کبد منجر به تخریب سلول های کبدی شد ه و آنها را از بین می برد بنابر این می تواند عوارضی چون تخریب کبد در طیور و گاو های شیری را ایجاد نماید . این سم باعث کاهش رشد و تولید ، افت در راندمان تبدیل غذایی ، کاهش تولید تخم مرغ ، نقص سیستم ایمنی و ضرر های شدید اقتصادی می شود . بیماری آفلاتوکسین در کشور ما ، خصوصا در نواحی گرم و مرطوب و در مواد خوراکی که دارای مواد پرانرژی  و پروتئین نسبتا پائینی هستند مانند ذرت ، نخود ، پنبه دانه و کنجاله بادام زمینی که تشویق کننده رشد قارچی اند دیده می شود .
طبقه بندی آفلاتوکسین ها :
افلاتوکسین ها بصورت B( B1 , B2 )  ، M ( M1 , M2 ) و  G (G1 , G2 ) و زیر نوع های وابسته به آن موجوداند که می توان با کروماتو گرافیک فلورسنت آنها را متمایز نمود . M1   و M2  از مشتقات B 1 هستند و دوره وقوع نسبتا کوتاهی دارند . B1 نسبت به سایرین بارزتر پیدا شده و میزان سمیت آن بیشتر از انواع دیگر می باشد ، از این رو در مورد حد مجاز باید مورد ارزیابی قرار گیرد .
چگونگی رشد ونمو آفلاتوکسین درخوراک:
حمله قارچی و تولید آفلاتوکسین در غذا ممکن است در طول مدت قبل از برداشت محصول و یا بعد از آن در سطح مزرعه ، در طول مدت ذخیره  ، حمل و نقل ، در جریان فراوری مواد خوراکی و همچنین در ظرف های خوراک دهی صورت پذیرد که سبب کاهش ارزش غذایی مواد خوراکی می گردد و در اثر صدمه به ترکیبات نیتروژنی لیپیدی موجود در خوراک ، می تواند مقدار پروتئین ، انرژی و ویتامین های خوراک را کاهش دهد . دمای بالا ( قارچ در دمای کمتر از 7.5 درجه سانتی گراد و بیشتر از 49 درجه سانتی گراد قادر به رشد نمی باشد ) رطوبت ( در اجزای جیره نباید بیش از 14.5 درصد باشد ) و باران های غیر فصلی ، برخی از فاکتور هایی هستد که در مناطق استوایی باعث رشد قارچ و تولید سم آفلاتوکسین می شوند . افزایش میزان رطوبت از 8 به 12 درصد در غلات ممکن است منجر به تقویت رشد و نمو قارچی شود .آفلاتوکسین ها اغلب در اجزای خوراک دام ها ترشح می شوند ، اما در ذرت آسیاب شده ، نواله پنبه دانه ، نواله نارگیل بیشتر رایج است . عموما شیرابه آفتابگردان ، شیرابه منداب ، کنجاله سویا و سبوس برنج چربی زدایی شده میزان کمتری از آفلاتوکسین ها را شامل می باشند  .
میزان حساسیت طیور به آفلاتوکسین :
در میان طیور ، اردک ها شدت حساسیت بیشتری به آفلاتوکسیکوز دارند، زیرا آنزیم های میکروزومی کبدی که آفلاتوکسین ها را متابولیزه به محصلات مضر می نمایند، باعث مسمومیت حاد می گردند.
عموما گرو های سنی جوان نسبت به گله های بالغ ، حساس تر می باشند ، اما هیچ تنوعی در گونه ها و نژاد ها ی آنان وجود ندارد . گروه بوقلمون و جوجه اردک ها نسبت به آفلاتوکسیکوز حساسیت بیشتری دارند ، جوجه های گوشتی حساس تر از جوجه های تخمگذار و نیز جوجه خروس ها از ماده ها مستعد تر هستند .
عوارض آفلاتوکسین در طیور :
اساسا آفلاتوکسین ها سم کبد می باشند که به غده های گوارشی  و کبد صدمه می رسانند ، علاوه براین آنها تضعیف کننده سیستم ایمنی نیز می باشند .
اثرات جانبی آفلاتوکسین ها شامل :
·کاهش راندمان تولید گوشت و تخم مرغ وافزایش اسیب پذیری دربرابر بیماری ها
·کاهش میزان رشد کیفیت لاشه
·کاهش وزن تخم مرغ تولیدی
·تضعیف سیستم ایمنی که منجر به افزایش احتمال بروز کوکسیدوز ، عفونت خون حاصل از کلی باسیل ها و بیماری سالمونلا می شود
·کاهش تیتر آنتی بادی خون و عدم پاسخ مناسب به واکسیناسیون
·افت مصرف خوراک و یا توقف کامل آن
·افزایش بروز مشکلات پا
·سندرم افتادگی بال
·افزایش مرگ و میر
سطح ایمنی برای آفلاتو کسین :
طبق نظر متخصصین ، هیچ سطح ایمنی و خطری وابسته به مقدار آفلاتوکسین ها در غذا وجود ندارد . موسسه دارو خوراک ( FDA ) ایالت متحده حداکثر سطح مجاز آفلاتو کسین را تا 20 PPB ( قسمت در میلیون ) تنظیم نموده است . سطح ایمنی برای افلاتوکسین از یک فرم به فرم دیگر متفاوت می باشد و منجر به تنوع در شرایط مدیریتی و شیوع بیماری  می گردد .
مسمومیت همچنین به وسیله تعامل آفلاتو کسین با موارد زیر ایجاد می شود:
1. پاتوژن ها       2. شرایط محیطی     3. تنوع ژنتیکی        4. وضعیت تغذیه ای
استراتژی هایی برای کاهش اثر آفلاتوکسین :
پیش گیری ، اولین خط دفاعی در کاهش آلو دگی قارچی ( کپک ) و تولید آفلاتوکسین می باشد که شامل :
پرورش گیاهی مقاوم جهت مقاومت در مقابل کپک
برداشت محصول در زمان مناسب ( با درصد رطوبت پائین تر ) ، نقل و انتقال صحیح و ذخیره سازی مطلوب جهت کا هش آ لودگی
دقت در خشک نمودن غلات جهت پائین نگه داشتن سطوح رطوبت
سم زدایی غلات با استفاده از تکنیک تفکیک و تمیز کردن موثر
عدم ذخیره سازی خوراک های آماده سازی شده برای مصرف بیش از یک هفته
ضد عفونی و تمییز نمودن ظرو ف  خوراک دهی
جداسازی مواد مغذی آلوده که اولین قدم برای مقابله با آفلاتو کسیدوز ها به حساب می آید
نمونه گیری و بکار گیری روش های دقیق جهت کاهش خطر مایکوتوکسیکوز امری ضروری می باشد . چندین روش برای جداسازی و تخمین آفلاتوکسین ها در اجزائ مواد غذایی و خوراک در دسترس می باشد که مهمترین آنها عبارتند از :
I.روش TLC ، تشخیص لایه ها ی نازک با توجه به سرعت مواد رنگی  ( کرومانوگرافی )
II.روش تشخیص مایع با قابلیت بالا ( کروماتوگرفی HPLC ) برای اندازه گیری دقیق انواع آفلاتوکسین در نهاده های جیره غذایی طیور . سیسستم HPLC پیشرفته ترین سیستم روش شناسایی مواد در حد بسسیار اندک (  ppt , ppb ) در حال حاضر تنها روش مورد قبول آزمایشگاهی رفرانس بین المللی برای اندازه گیری دقیق سموم در مواد و جیره غذایی همچون سموم خطرناک انواع افلاتوکسین در مواد غذایی و جیره طیور است که با استفاده از این سیستم میزان آلودگی مواد اولیه جیره غذایی طیوربه آفلاتوکسین قابل اندازه گیری می باشد
III.کروماتوگرافی با ستون کوچک
IV.افلاتوکسی سنج
V.روش ELISA یا جذب ایمنی آنزیم های اتصال دهنده . روش الیزا رایج ترین روش های تشخیص غربالگری سرولوژی برای تعیین تیتر آنتی بادی مادری ، آنتی بادی استحصالی واکسن و تیتر عفونت با عوامل مختلف ویروسی و باکتریایی در نمونه های فارمی در سراسر جهان می باشد . در این روش این امکان فراهم می آید که اولا بدون نیاز به جداسازی عامل بیماریزا تا حد زیادی به بروز عفونت با عامل پاتوژن بصورت کلینیکال یا ساب کلینیکال در گله پی برد ثانیا تیتر آنتی بادی استحصال شده از واکسیناسیون را ارزیابی نمود و ثالثا از تیتر آنتی بادی مادری جوجه ها بطور دقیق اطلاع حاصل نمود
VI.تکنیک جاذب انتخابی ستون کوچک  (SAM )
در میان این روش ها ، روش های HPLC  ،  ELISA  و  SAM  معتبر تر می باشند و دقت ELISA  تستی مناسب تر در این زمینه می باشد ، از این جهت که ساده تر ، دقیق تر و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر بوده و همچنین می توان دسترسی سریع و مناسب به آن داشت .
روش هایی برای کنترل رشد قارچی و آلودگی آفلاتوکسین :
رشد قارچی در غذا و اجزای غذایی را می توان با ترکیب های قارچ کش علاوه بر رشد هایی که قبلا اشاره شد محدود نمود .
از میان ترکیبات قارچ کش مختلف نمک های اسید استیک ، اسد پروپیونیک ، اسید فرمیک و اسید بنزو ئیک متداولترین آنها می باشند که در کنترل رشد قارچ نتیجه خوبی می دهند .
ماده شیمیایی که اکنون در بازار ایران هم وجود دارد پروپیونات کلسیم است این ماده دارای خاصیت ضد قارچی خوبی است که به تعداد 1 الی 4 کیلو گرم به هر تن غذای طیور اضافه می شود. این ماده بر روی سالمونلا نیز موثر است .
آفلاتوکسین ها را نمی توان کاملا حذف نمود ، اما فرد به جهت اینکه منجر به ضرر های اقتصادی نشود ، باید سطوح آن را کاهش داد.
در میان روش های مختلف سم زدایی موارد زیر دارای کاربر د های عملی هستند :
1.در معرض نورخورشید قرار دادن
2. استفاده از جاذب های سم ،هیدرات آلومینو سیلسکات سدیم کلسیم ( HSCAS  )(زئولیت )
3. استفاده از تکنیک رقیق کردن ، به عبارت دیگر مخلوط نمودن با خوراک با کیفیت خوب جهت پایین آوردن سطح آفلاتوکسین در حد مجاز
4. مخلوط نمودن با آمونیاک
5. تعدیل سازی جیره ای
6. افزلیش متیونین و میزان سلنیوم خوراک
7. افزیش ویتامین های K  ، E ، D  ، A و B – Complex
8. استفاده از دارو های مقوی برای کبد در میان روش های پیشنهادی و استفاده از مخلو ط های مهار کننده ی قارچی و متصل شونده به سم ها متداولتر و از نظر اقتصادی و عملی روشی ماندنی تر می باشند .
راهنمای عملی جهت انتخاب مخلو ط های مهار کننده قارچی برای سم زدایی و محدود نمودن رشد قارچ :
باید شامل نمک های اسید آلی باشند که :
طیف وسیعی از فعالیت های چند میکروبی را شامل شوند
خورندگی و فاسد شوندگی نداشته باشند
عامل انتشار و تفکیک بالایی داشته باشند
فراریت پایینی داشته باشند
محافظت کننده ارزش مواد غذایی در غذا باشند
باید دارای متصل شونده هایی به سم باشند که :
از اتصال مطلوب مکان ها به خاطر عملکرد فیزیو شیمیایی خاص آنها اطمینان حاصل شود
ترکیب ثابت با مایکو توکسین ها در  PH های مختلف لوله گوارش تشکیل دهد تا ترکیبات سمی در طول عبور از دستگاه گوارش آزاد نشوند
دزاژ مطلوب
تعیین و تنظیم مقدار دز مطلوب متصل شوند سم ( زئولیت ) اغلب مهم می باشند زیرا تماس با اجزا را بین انتشار مایکوتوکسین ها با زئو لیت ها در خوراک حتمی کرده تا در روده از سم زدایی مناسب اطمینان حاصل شود .
نتیجه گیری :
برای بخورداری از پتانسیل بالای گله، کاهش سطح مصونیت بخصوص در طیور که ناشی از آلودگی آفلاتوکسین می باشند باید فعالیت های مدیریتی صورت پذیرد تا مطمئن شویم خوراک مرغوبی برای گله فراهم شده است .
در مورد واردات غلات خصوصا ذرت باید میزان آلودگی آن به سم آفلاتوکسین در مبداء ، داخل کشتی ، مقصد و انبار ها مرتبا کنترل و اندازه گیری گردد . بهترین راه ، کنترل رطوبت در داخل انبار کشتی و طی مسیر می باشد . برخی از عوارض وجود آفلاتوکسین در جیره غذایی عبارتنداز : کاهش وزن ، بی اشتهایی ، کاهش تولید تخم ، خونریزی داخلی ، کاهش جوجه در آوری به علت مسمومیت جنین ، ضعف سیستم ایمنی و افزایش آسیب پذیری نسبت به انواع استرس های محیطی و میکروبی که بر حسب میزان آلودگی سم در جیره طیور عوارض فوق تغییر می نماید .