استفاده از جایگزین شیر برای تغذیه گوساله ها

دانش و تجربه دامپزشکان و دامپروران و دامداران و توصیه همه شرکت های تولید کننده پودرهای شیر جایگزین ، آغاز به مصرف این شیرها بلافاصله پس از قطع آغوز می باشد . برخی معتقدند با توجه به ارزش غذایی و ایمنی زایی شیر مادر در تغذیه گوساله ، بهتر است پس از قطع آغوز ، چند روز از شیر گاو در تغذیه گوساله استفاده شده و پس از آن مصرف جایگزین شیر آغاز گردد .  بهتر است با توجه به ارزش غذایی و ایمنی زایی شیر مادر از یک سو، و تفاوت قیمت آن با جایگزین شیر از سوی دیگر ، در شرایط فعلی بهتر است جهت دستیابی به بالاترین بازدهی ، در تغذیه تمام گوساله های شیرخوار از زمان قطع آغوز تا 14 روزگی از مخلوط جایگزین شیر و شیر گاو به نسبت 3 به 1 تا 1 به 1  استفاده گردد . این مخلوط ضمن فرآهم آوردن شرایط بهره جستن از هر دو ماده در تمام سنین ، از تغییر مزه و بوی شیر و مشکلات ناشی از آن جلوگیری می کند . پس از روز 14 تا زمان از شیر گیری پودر جایگزین شیر به طور کامل قابل مصرف می باشد

روش آماده سازی :

همانطور که در راهنمای مصرف انواع پودرهای جایگزین شیر آمده است . نسبت مخلوط سازی استاندارد افزودن یک کیلوگرم پودر در 9-8 لیتر آب گرم شده می باشد . بهترین دمای آب برای آماده سازی 60-45 درجه سانتی گراد می باشد . بهتر است ابتدا مقداری پودر را در یک سطل تمیز با یک تا دو برابر حجم آب مخلوط کرده و کاملاً بهم بزنیم تا محلول کاملاً یکنواخت و غلیظ حاصل شود . سپس با افزودن آب تا میزان ذکر شده بالا ، شیر آماده مصرف تهیه گردد . فاصله زمانی آماده سازی تا مصرف ، و درجه حرارت محیط دو عامل مهم کارآیی مطلوب این پودرها می باشند به طوری که دمای شیر در هنگام خوردن گوساله از حدود 40- 37 درجه سانتی گراد نباید کمتر باشد .

برای بازدهی بهتر ، لازم است دمای آب در زمان مخلوط کردن در فصل تابستان حداقل 45 درجه سانتی گراد و در فصول دیگر حداقل 60- 55 درجه سانتی گراد باشد .

نحوه مصرف :

بدون شک بهترین روش خوراندن شیر جایگزین به گوساله ها استفاده از دستگاههای اتوماتیک شیرخوران است . این دستگاهها شیر جایگزین را با دما و فشار ثابت به تمام گوساله ها می رسانند . گوساله با میک زدن یکنواخت سر پستانک این دستگاهها ، مقدار شیر مورد نیاز را دریافت می کند . با توجه به آنکه عمل مکیدن اثر بسیار خوبی بر روی افزایش اشتها – هضم – اتساع و رشد چهار معده و نهایتاً جذب و بازدهی شیر جایگزین دارد ، استفاده از این دستگاهها ، در تمام گاوداری هایی که امکان اقتصادی و فنی نصب آنها را دارند توصیه می شود . انواع مدرن این دستگاهها مجهز به حسگرهای ویژه در سرپستانک هر گوساله ( قابل اتصال به کامپیوتر ) جهت ثبت و نمایش میزان شیر خوردن هر گوساله در هر وعده غذایی ، هر روز و دوره شیر خواری می باشد .در نبود این دستگاهها ، استفاده از بطری پستانک دار و یا سطل پستانک دار دردار پیشنهاد میشود . این ظرف امکان مکیدن را به گوساله داده حتی المقدور از سرد شدن زود هنگام محلول شیر جلوگیری می کنند .قدیمی ترین روش مصرف شیر یا شیر جایگزین استفاده از سطل است با توجه به تفاوت مکانیسم عمل مکیدن و عمل هرت کشیدن ، سرد شدن سریع محلول آماده شده ، خوردن شیر از سطح بالایی ( در مقابل خوردن شیر یکنواخت با دستگاه و خوردن شیر از سطح پایینی با بطری یا سطل پستانکدار ) ، آمیخته شدن بزاق حیوان یا باقیمانده شیر موجود در سطل ، میزان اشتها ، خوردن و هضم و بازدهی جایگزین شیر کاهش می یابد .

باید توجه کرد که هرچه از دمای محلول شیر کاسته شود ، از میزان اشتها و تمایل گوساله برای خوردن جایگزین شیر کم      می شود . این گرسنگی در کنار خوردن شیر سرد موجب سوء هاضمه شدید ، کاهش جذب ، کاهش شدید حرکات روده ای در مراحل اولیه و سپس تغییرات شیمیایی و میکروبی روده می گردد و پس از آن احتمال  بروز اسهال تغذیه ای و تغییر آن به اسهال میکروبی را تقویت می کند . حتی در صورت عدم وقوع مشکلات گوارشی ، حتماً مسائلی مثل بازدهی کم ، کاهش سرزندگی و شادابی مقاومت کمتر در مقابل بیماری ها و نرسیدن به وزن ، شرایط تولید مطلوب ، با درجات مختلف حادث می شوند .

تغییر نوع جایگزین شیر :

بسیار پیش می آید که تهیه و خرید یک نوع جایگزین شیر مصرفی یک گاوداری ، بدلایل مختلف ممکن نمی گردد . در این موارد با توجه به تفاوت مزه و بوی انواع جایگزین شیر با همدیگر ، پیشنهاد میشود از برنامه بالا یعنی استفاده از مخلوط جایگزین شیر و شیر گاو به نسبت مطلوب برای تغذیه گوساله های قبلی استفاده شود . برای گوساله های نوزاد نیز برنامه تغذیه پایه ای گاوداری ادامه می یابد . با توجه به تفاوت های جزیی آماده سازی و مصرف انواع جایگزین شیر با همدیگر ، کنترل دقیق و ضعیف سلامتی و اشتهای تمام گوساله ها در اولین هفته تغییر ، اکیداً توصیه می گردد . گرچه ریسک این تغییر در گوساله های بزرگتر ( 45 تا 90 روزه ) بسیار کمتر است ولی کنترل سلامتی و اشتهای آنها نیز مهم می باشد .

برخی از مزایای جایگزین شیر و استفاده از آن :

1-    ترکیب ثابت و بدون تغییر از لحاظ میزان پروتئین و چربی

2-    تامین نیاز گوساله به انواع ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز

3-    کم کردن میزان کار کارگری در جایگاه گوساله ها و نیز در زمان انتقال شیر از شیر دوشی به گوساله دانی .

4-    کاهش ریسک بیماری هایی که با شیر از مادر به گوساله منتقل می شوند .  

5-    امکان استفاده از انواع بهبود دهنده های رشد مثل پروبیوتیک ها در جایگزین شیر

6-    افزایش نسبی اشتها و مصرف غذا در زمان های از شیر گیری و آغاز مصرف غذای خشک

7-    امکان اندازه گیری و تعیین آسانتر میزان شیر خوردن هر گوساله

8-    صرفه جویی اقتصادی به دلیل اختلاف قیمت با شیر گاو

برخی نکات درباره استفاده از جایگزین شیر :

1-  شست و شو و ضدعفونی دقیق دستگاه ، لوله ها ، بطری ها ، سطل ها ، سر پستانک ها و ظروف آماده سازی و مصرف جایگزین شیر بصورت مرتب و پس از هر بار شیر خوراندن اکیداً توصیه می گردد . یکی از روش های صحیح این کار ، شستشوی اولیه با آب 60 درجه سانتی گراد ، سپس ضدعفونی و چربی زدایی آن با محلول 25 / 0 درصد ( یک به چهارصد ) شوینده قوی پرا کسیدی و سپس تخلیه و آب کشیدن با آب تمیز   45تا 40 درجه سانتی گراد می باشد .

2-  توصیه می شود در زمان تغییر نوع جایگزین شیر به میزان پروتئین ، چربی ، فیبر ، میزان ویتامین ها و نمک های معدنی بخصوص ویتامین های A , B , C   کولین ، آهن ، روی ، مس ، سلنیوم و پروبیوتیک ها دقت شود . در صورت تغییر نوع شیر از محلول با پروتئین و چربی و فیبر کمتر محصول با پروتئین با چربی با فیبر بیشتر ، کنترل اشتها و مصرف و همه عوامل سلامتی از اهمیت بیشتری برخوردار است .

منابع :

1-    کتاب پرورش گاو شیری دکتر غلامرضا قربانی انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان.

2-    کتاب جیره نویسی و احتیاجات غذایی دام 1994 .

3-    کتاب تغذیه دام مکدونالد چاپ پنجم .

4-    پرورش دام دکتر مسعود هاشمی .