در صنعت مرغداری در بیشتر موارد بروز بیماری هایِ عفونی در سود یا خسارت دیدن مرغدار بسیار مؤثر است.
تورم رودۀ نکروزی (NE) و کوکسیدیوز به دلیل مرگ و میر بالا ، افزایش هزینه های مربوط به دارو و درمان، کاهش امنیت و رفاه طیور، کاهش تولیدات مرغدار و افزایش ریسک آلودگی تولیدات و خطر آن برای مصرف کننده در صنعت مرغداری از اهمیت جهانی برخوردار هستند.
اگرچه این دو بیماری عوامل بیماری زای متفاوتی دارند اما تأثیر متقابلی دارند؛ چرا که توسعۀ بیماری تورم روده نکروزی بسیار تحت تأثیر آسیب روده ای است که به دنبال کوکسیدیوز به وجود آمده است.
داروهای ضد کوکسیدیوز و آنتی میکروبی در کنترل بیماری های طیور مؤثر هستند اما بحث مقاومت دارویی به ویژه پس از دورۀ طولانی مدت مصرف آنتی بیوتیک ها یک مشکل اساسی و مطرح است. بنابراین صنعت مرغداری بایستی به دنبال راه حلی جایگزین برای کنترل کوکسیدیوز و تورم رودۀ نکروزی باشد. یکی از این راه حل ها می تواند افزودن بوتیرات که یک منبع انرژی برای سلول های اپیتلیال است باشد.
کوکسیدیوز
کوکسیدیوز در طیور توسط یک تک یاختۀ انگلی به نام Eimeria به وجود می آید. همان طور که در تصویر زیر می بینید این بیماری در نتیجۀ ترکیبی از انواع گونه های Eimeria که به بخش های مختلف روده حمله می کنند به وجود می آید. انگل درون سلولی حمله و سلول های مخاطی میزبان را از بین می برند و منجر به آسیب شدید دیوارۀ روده ای می شوند.
تورم رودۀ نکروزی (NE) و کوکسیدیوز به دلیل مرگ و میر بالا ، افزایش هزینه های مربوط به دارو و درمان، کاهش امنیت و رفاه طیور، کاهش تولیدات مرغدار و افزایش ریسک آلودگی تولیدات و خطر آن برای مصرف کننده در صنعت مرغداری از اهمیت جهانی برخوردار هستند.
اگرچه این دو بیماری عوامل بیماری زای متفاوتی دارند اما تأثیر متقابلی دارند؛ چرا که توسعۀ بیماری تورم روده نکروزی بسیار تحت تأثیر آسیب روده ای است که به دنبال کوکسیدیوز به وجود آمده است.
داروهای ضد کوکسیدیوز و آنتی میکروبی در کنترل بیماری های طیور مؤثر هستند اما بحث مقاومت دارویی به ویژه پس از دورۀ طولانی مدت مصرف آنتی بیوتیک ها یک مشکل اساسی و مطرح است. بنابراین صنعت مرغداری بایستی به دنبال راه حلی جایگزین برای کنترل کوکسیدیوز و تورم رودۀ نکروزی باشد. یکی از این راه حل ها می تواند افزودن بوتیرات که یک منبع انرژی برای سلول های اپیتلیال است باشد.
کوکسیدیوز
کوکسیدیوز در طیور توسط یک تک یاختۀ انگلی به نام Eimeria به وجود می آید. همان طور که در تصویر زیر می بینید این بیماری در نتیجۀ ترکیبی از انواع گونه های Eimeria که به بخش های مختلف روده حمله می کنند به وجود می آید. انگل درون سلولی حمله و سلول های مخاطی میزبان را از بین می برند و منجر به آسیب شدید دیوارۀ روده ای می شوند.
تصویر 1 - 9 گونۀ متفاوت از Eimeria شناخته شده اند که قسمت های مختلفی از دستگاه گوارش پرنده را آسیب می زنند و منجر به بیماری کوکسیدیوز می گردند. رنگ ها نشان دهندۀ میزان ابتلا هستند؛ سبز: کمترین میزان/ زرد: کمتر / نارنجی: متوسط / قرمز: شدید
9 گونۀ متفاوت Eimeria در ماکیان شناخته شده اند که تنها 5 تا 7 نوع از آنها عامل بیماری در گلۀ طیور تجاری هستند. در موارد حادتر، التهابات دیوارۀ روده ای که همراه با خونریزی (هموروئید) و پوسته شدن غشاء مخاطی (E. brunetti, E. maxima) و یا هموروئید پیشرفته و مرگ (E. necatrix, E. tenella) در طیور مبتلا دیده می شود. اکثر گونه های بیماریزای حاد به قسمت های انتهایی دستگاه گوارشی حمله می کنند. دورۀ حیات Eimeria نسبتاً کوتاه است 4 تا 6 روز، و شامل دو دورۀ رشدی است برون زاد (در مدفوع) و درون زاد (در دستگاه گوارش میزبان).
قارچ شدن سلول های تخم در مدفوع و در دما، رطوبت و وجود میزان مناسب اکسیژن اتفاق می افتد. قارچ ها بسیار سخت هستند، انگل را از خشک و بدون آب ماندن و ضدعفونی کننده های شیمیایی حفظ می کنند و بقا و ماندگاری آنها را در محیط مرغداری افزایش می دهند.
مرحلۀ درون زاد پس از بلع قارچ آلوده توسط جوجه آغاز می شود. در ریزمحیط سنگدان اسپوروزوئیت ها از تخم آزاد می گردند و سپس در دستگاه گوارش به سلول های غشائی حمله و آنها را نابود می کنند و چرخۀ تولید مثل خود را آغاز می کنند. تولید مثل گونه های Eimeria در مقدار بالا در دستگاه گوارش و بقای آنها در مدفوع، شانس آلودگی و ابتلای دستۀ طیور را افزایش می دهد.
مدیریت و مراقبت خوب البته به کاهش ریسک سرایت و ابتلا به انگل های کوکسیدیوز کمک می کند. البته دارو و درمان در دورۀ زیست درون زاد در دستگاه گوارش بسیار اهمیت دارد.
دو گروه از داروهای ضد کوکسید تجویز می گردد، ترکیبات یونوفور و داروهای ترکیبی شیمیایی.
9 گونۀ متفاوت Eimeria در ماکیان شناخته شده اند که تنها 5 تا 7 نوع از آنها عامل بیماری در گلۀ طیور تجاری هستند. در موارد حادتر، التهابات دیوارۀ روده ای که همراه با خونریزی (هموروئید) و پوسته شدن غشاء مخاطی (E. brunetti, E. maxima) و یا هموروئید پیشرفته و مرگ (E. necatrix, E. tenella) در طیور مبتلا دیده می شود. اکثر گونه های بیماریزای حاد به قسمت های انتهایی دستگاه گوارشی حمله می کنند. دورۀ حیات Eimeria نسبتاً کوتاه است 4 تا 6 روز، و شامل دو دورۀ رشدی است برون زاد (در مدفوع) و درون زاد (در دستگاه گوارش میزبان).
قارچ شدن سلول های تخم در مدفوع و در دما، رطوبت و وجود میزان مناسب اکسیژن اتفاق می افتد. قارچ ها بسیار سخت هستند، انگل را از خشک و بدون آب ماندن و ضدعفونی کننده های شیمیایی حفظ می کنند و بقا و ماندگاری آنها را در محیط مرغداری افزایش می دهند.
مرحلۀ درون زاد پس از بلع قارچ آلوده توسط جوجه آغاز می شود. در ریزمحیط سنگدان اسپوروزوئیت ها از تخم آزاد می گردند و سپس در دستگاه گوارش به سلول های غشائی حمله و آنها را نابود می کنند و چرخۀ تولید مثل خود را آغاز می کنند. تولید مثل گونه های Eimeria در مقدار بالا در دستگاه گوارش و بقای آنها در مدفوع، شانس آلودگی و ابتلای دستۀ طیور را افزایش می دهد.
مدیریت و مراقبت خوب البته به کاهش ریسک سرایت و ابتلا به انگل های کوکسیدیوز کمک می کند. البته دارو و درمان در دورۀ زیست درون زاد در دستگاه گوارش بسیار اهمیت دارد.
دو گروه از داروهای ضد کوکسید تجویز می گردد، ترکیبات یونوفور و داروهای ترکیبی شیمیایی.
یونوفورها معمولاً با عبور یون ها از غشاء سلولی منجر به از بین بردن انگل ها می شوند در حالی که داروهای شیمیایی از تکثیر و رشد آنها پیشگیری می کنند. اما همچنان تقاضا برای منع مصرف دارو برای حیواناتی که مصارف انسانی دارند و استفاده از روش های جایگزین مثل واکسیناسیون و درمان خوراکی از سوی نهادهای دولتی و مصرف کنندگان زیاد است.
برای درمان های خوراکی تدابیر مختلفی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. برخی محصولات خوراکی مثل عصاره های گیاهی یا روغن های ضروری خاصیت های ضدمیکروبی در مقابل Eimeria دارند. برخی دیگر به تقویت سیستم ایمنی جوجه ها کمک می کند؛ پریبیوتیک ها و پروبیوتیک ها هم میکروفلورهای دستگاه گوارش پرنده را تقویت کرده و شانس ابتلای مجدد را کاهش می دهند و سایر فراورده هایی مانند بتائین ، بوتیرات و ترئونین به حفظ سلامت گوارش و بهبود غشاء مخاطی کمک می کند.
تورم رودۀ نکروزی
عامل بیماری تورم روده نکروزی یک باکتری غیرهوازی قارچی شکل گرم مثبت به نام Clostridium perfringens است که در خاک، مدفوع ، غذا، مدفوع و محتویات روده ای پرنده یافت می شود.
بیماری تورم روده نکروزی به عنوان یک بیماری مشترک و جهانی در مرغ های گوشتی شناخته شده است. درمان های دارویی آنتی بیوتیک و آنتی کوکسید که نه تنها بر روی Eimeria بلکه بر Clostridium perfringens نیز تأثیر می گذارد در حال حاضر برای کنترل تورم روده نکروزی مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه این روش هم با هدف کاهش مصرف انتی بیوتیک در پرورش حیواناتی که مورد مصرف انسانی دارند منافات دارد. اما با شناخت آسیب شناسی و عوامل تأثیرگذار در بیماری تورم روده نکروزی به جایگزین هایی برای پیشگیری از این بیماری کمک خواهد کرد.
بیماری معمولاً 3 تا 4 هفته پس از بیرون آمدن از تخم اتفاق می افتد. زخم های ناشی از آن در رودۀ کوچک و عفونت به صورت بیماری بالینی حاد بروز می کند. در صورت حاد بودن بیماری، مرگ پرنده ظرف یک تا دو ساعت اتفاق می افتد و مرگ و میر تا 50 درصد افزایش می یابد.
اما در عفونت نهفته، بیماری علائم مشخصی ندارد و معمولاً مرگ و میر بالایی مشاهده نمی شود. در چنین شرایطی، مصرف خوراک تا 35 درصد کاهش می یابد.
Clostridium perfringens معمولاً در ریزفلورهای رودۀ طیور سالم وجود دارد. شدت وخامت سویۀ بیماری در ذات آن نهفته است. سویۀ C. perfringens در 5 گروه متفاوت (A تا E) طبقه بندی می گردد.
برای درمان های خوراکی تدابیر مختلفی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. برخی محصولات خوراکی مثل عصاره های گیاهی یا روغن های ضروری خاصیت های ضدمیکروبی در مقابل Eimeria دارند. برخی دیگر به تقویت سیستم ایمنی جوجه ها کمک می کند؛ پریبیوتیک ها و پروبیوتیک ها هم میکروفلورهای دستگاه گوارش پرنده را تقویت کرده و شانس ابتلای مجدد را کاهش می دهند و سایر فراورده هایی مانند بتائین ، بوتیرات و ترئونین به حفظ سلامت گوارش و بهبود غشاء مخاطی کمک می کند.
تورم رودۀ نکروزی
عامل بیماری تورم روده نکروزی یک باکتری غیرهوازی قارچی شکل گرم مثبت به نام Clostridium perfringens است که در خاک، مدفوع ، غذا، مدفوع و محتویات روده ای پرنده یافت می شود.
بیماری تورم روده نکروزی به عنوان یک بیماری مشترک و جهانی در مرغ های گوشتی شناخته شده است. درمان های دارویی آنتی بیوتیک و آنتی کوکسید که نه تنها بر روی Eimeria بلکه بر Clostridium perfringens نیز تأثیر می گذارد در حال حاضر برای کنترل تورم روده نکروزی مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه این روش هم با هدف کاهش مصرف انتی بیوتیک در پرورش حیواناتی که مورد مصرف انسانی دارند منافات دارد. اما با شناخت آسیب شناسی و عوامل تأثیرگذار در بیماری تورم روده نکروزی به جایگزین هایی برای پیشگیری از این بیماری کمک خواهد کرد.
بیماری معمولاً 3 تا 4 هفته پس از بیرون آمدن از تخم اتفاق می افتد. زخم های ناشی از آن در رودۀ کوچک و عفونت به صورت بیماری بالینی حاد بروز می کند. در صورت حاد بودن بیماری، مرگ پرنده ظرف یک تا دو ساعت اتفاق می افتد و مرگ و میر تا 50 درصد افزایش می یابد.
اما در عفونت نهفته، بیماری علائم مشخصی ندارد و معمولاً مرگ و میر بالایی مشاهده نمی شود. در چنین شرایطی، مصرف خوراک تا 35 درصد کاهش می یابد.
Clostridium perfringens معمولاً در ریزفلورهای رودۀ طیور سالم وجود دارد. شدت وخامت سویۀ بیماری در ذات آن نهفته است. سویۀ C. perfringens در 5 گروه متفاوت (A تا E) طبقه بندی می گردد.
نمودار 2 – عوامل تأثیرگذار در ابتلا به تورم رودۀ نکروزی
سطح بالای پروتئین (حیوانی) یا منبع پروتئینی دیر هضم ریسک ابتلا به تورم رودۀ نکروزی را بالا می برند چرا که پروتئین هضم نشده محرک رشد باکتری بیماریزای C. perfringens می باشد.
به غیر از مواد خوراکی خام، اندازه و سایز قطعات خوراکی بر روی سلامت رودۀ طیور تأثیرگذار است. خوراکی که شامل قطعات ریز و درشت است بیشتر خطر ابتلا به تورم روده را به دنبال دارد.
تغییر جیرۀ خوراکی (از پیش دان به جیرۀ پرورش دهنده)، سایر بیماری های طیور، و همینطور ازدحام جمعیت طیور منجر به استرس در آنها و تضعیف سیستم ایمنی جوجه ها می گردد و احتمال ابتلای آنها تورم رودۀ نکروزی را بیشتر می گرداند.
کوکسیدیوز عامل مهمی در ابتلا محسوب می گردد چرا که با آسیب غشاء مخاطی توسط Eimeria محیط برای رشد C. perfringens مساعد می گردد.
سطح بالای پروتئین (حیوانی) یا منبع پروتئینی دیر هضم ریسک ابتلا به تورم رودۀ نکروزی را بالا می برند چرا که پروتئین هضم نشده محرک رشد باکتری بیماریزای C. perfringens می باشد.
به غیر از مواد خوراکی خام، اندازه و سایز قطعات خوراکی بر روی سلامت رودۀ طیور تأثیرگذار است. خوراکی که شامل قطعات ریز و درشت است بیشتر خطر ابتلا به تورم روده را به دنبال دارد.
تغییر جیرۀ خوراکی (از پیش دان به جیرۀ پرورش دهنده)، سایر بیماری های طیور، و همینطور ازدحام جمعیت طیور منجر به استرس در آنها و تضعیف سیستم ایمنی جوجه ها می گردد و احتمال ابتلای آنها تورم رودۀ نکروزی را بیشتر می گرداند.
کوکسیدیوز عامل مهمی در ابتلا محسوب می گردد چرا که با آسیب غشاء مخاطی توسط Eimeria محیط برای رشد C. perfringens مساعد می گردد.
نمودار 3 – آسیب روده ای به وجود آمده توسط عفونت کوکسیدیوزی محیط را برای رشد C. perfringens مطلوب می سازد.
تدابیر مختلف برای کنترل تورم رودۀ نکروزی بدون استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی و همچنین درمان های پیشگیرانه و درمان کننده همچنان مورد بحث هستند. تاکنون، هیچ راهی برای مقابله با C. perfringens که بیماری تورم رودۀ نکروزی را به دنبال دارد یافت نشده است. مدیریت خوب بهداشت مرغداری، واکسیناسیون و راهکارهای تغذیه ای همگی در مجموع تا حدودی توانسته اند جایگزینی برای آنتی بیوتیک ها باشند. همچنین استفاده از مکمل ها برای کنترل کوکسیدیوز می تواند کمک کننده باشد.
تأثیرات متعدد بوتیرات بر سلامت روده ای
بوتیرات زنجیرۀ کوچکی از اسیدهای چرب هستند که در نتیجۀ تخمیر فیبرها به شکل طبیعی در دستگاه گوارش به وجود می آیند.
اسیدهای چرب مهم ترین عامل منبع انرژی برای سلول های روده ای شناخته می شوند و تأثیرات مفیدی بر روی عملکرد روده ای دارند. تحقیقات ثابت کرده که بوتیرات به تنهایی و یا به همراه سایر تدابیر خوراکی بروز تورم رودۀ نکروزی را کاهش می دهد.
بوتیرات بر روی C. perfringens أثرات ضدمیکروبی به جا می گذارد اما این تنها عامل تأثیرگذار نیست. تراکم بوتیرات در دستگاه گوارش که به دنبال تخمیر فیبرها و یا به همراه سایر مکمل های خوراک به وجود می آید، به آن سطح لازم برای مقابله با رشد C. perfringens نمی رسد. تأثیر مفید و مثبت بوتیرات احتمالاً مربوط به عملکرد روده ای طیور می شود. بوتیرات که در رودۀ کوچک وجود دارد با رشد پرزهای روده ای به بهبود ساختار و عملکرد آن کمک می کند. به علاوه، بوتیرات در دستگاه گوارش به عنوان منبع خوب انرژی برای غشاء سلول ها محسوب می گردد و عامل مهمی برای سنتز چربی ها می باشد.
بنابراین بوتیرات با حفظ ساختار غشاء سلولی به حفظ عملکرد سالم روده کمک می کند. محققین با انجام آزمایشات متعدد خاصیت شفا دهندگی بوتیرات در زخم های روده ای را مشاهده کرده اند.
بوتیرات در تراکم کمتر، با آزاد سازی موسین های محافظ در لایۀ مخاطی و همچنین آزاد سازی پپتیدهای ضدمیکروبی واکنش های دفاعی روده را تقویت می سازد.
همچنین بوتیرات به عنوان عامل ضد التهابی روده نقش مهمی دارد. آرام کردن التهاب و سوزش رودۀ جوجه نقش مهمی در تمایل جوجه ها برای مصرف خوراک و به دنبال آن کاهش تجزیۀ بافت ماهیچه ای در طول عفونت نکروزی دارد.
بوتیرات بدون پوشش به خوبی جذب بخش ابتدایی رودۀ کوچک می شود و به بخش های تحتانی دستگاه گوارش نمی رسد با اینحال بوتیرات خوراکی با پوشش مناسب برای آزادسازی اسید چرب در سرتاسر مسیر دستگاه گوارش لازم و ضروری است.
با آزمایشی که بر روی فراوردۀ Excential Butycoat که بوتیرات در درون میکروکپسول – چه در آزمایشگاه و چه در درون بدن – صورت گرفت مشخص شد که بوتیرات از معده می گذرد و به تدریج در روده آزاد می گردد که این خود منجر به حفظ سلول های روده ای و تقویت غشای مخاطی آسیب دیده توسط Eimeria و C. perfringens می گردد.
تدابیر مختلف برای کنترل تورم رودۀ نکروزی بدون استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی و همچنین درمان های پیشگیرانه و درمان کننده همچنان مورد بحث هستند. تاکنون، هیچ راهی برای مقابله با C. perfringens که بیماری تورم رودۀ نکروزی را به دنبال دارد یافت نشده است. مدیریت خوب بهداشت مرغداری، واکسیناسیون و راهکارهای تغذیه ای همگی در مجموع تا حدودی توانسته اند جایگزینی برای آنتی بیوتیک ها باشند. همچنین استفاده از مکمل ها برای کنترل کوکسیدیوز می تواند کمک کننده باشد.
تأثیرات متعدد بوتیرات بر سلامت روده ای
بوتیرات زنجیرۀ کوچکی از اسیدهای چرب هستند که در نتیجۀ تخمیر فیبرها به شکل طبیعی در دستگاه گوارش به وجود می آیند.
اسیدهای چرب مهم ترین عامل منبع انرژی برای سلول های روده ای شناخته می شوند و تأثیرات مفیدی بر روی عملکرد روده ای دارند. تحقیقات ثابت کرده که بوتیرات به تنهایی و یا به همراه سایر تدابیر خوراکی بروز تورم رودۀ نکروزی را کاهش می دهد.
بوتیرات بر روی C. perfringens أثرات ضدمیکروبی به جا می گذارد اما این تنها عامل تأثیرگذار نیست. تراکم بوتیرات در دستگاه گوارش که به دنبال تخمیر فیبرها و یا به همراه سایر مکمل های خوراک به وجود می آید، به آن سطح لازم برای مقابله با رشد C. perfringens نمی رسد. تأثیر مفید و مثبت بوتیرات احتمالاً مربوط به عملکرد روده ای طیور می شود. بوتیرات که در رودۀ کوچک وجود دارد با رشد پرزهای روده ای به بهبود ساختار و عملکرد آن کمک می کند. به علاوه، بوتیرات در دستگاه گوارش به عنوان منبع خوب انرژی برای غشاء سلول ها محسوب می گردد و عامل مهمی برای سنتز چربی ها می باشد.
بنابراین بوتیرات با حفظ ساختار غشاء سلولی به حفظ عملکرد سالم روده کمک می کند. محققین با انجام آزمایشات متعدد خاصیت شفا دهندگی بوتیرات در زخم های روده ای را مشاهده کرده اند.
بوتیرات در تراکم کمتر، با آزاد سازی موسین های محافظ در لایۀ مخاطی و همچنین آزاد سازی پپتیدهای ضدمیکروبی واکنش های دفاعی روده را تقویت می سازد.
همچنین بوتیرات به عنوان عامل ضد التهابی روده نقش مهمی دارد. آرام کردن التهاب و سوزش رودۀ جوجه نقش مهمی در تمایل جوجه ها برای مصرف خوراک و به دنبال آن کاهش تجزیۀ بافت ماهیچه ای در طول عفونت نکروزی دارد.
بوتیرات بدون پوشش به خوبی جذب بخش ابتدایی رودۀ کوچک می شود و به بخش های تحتانی دستگاه گوارش نمی رسد با اینحال بوتیرات خوراکی با پوشش مناسب برای آزادسازی اسید چرب در سرتاسر مسیر دستگاه گوارش لازم و ضروری است.
با آزمایشی که بر روی فراوردۀ Excential Butycoat که بوتیرات در درون میکروکپسول – چه در آزمایشگاه و چه در درون بدن – صورت گرفت مشخص شد که بوتیرات از معده می گذرد و به تدریج در روده آزاد می گردد که این خود منجر به حفظ سلول های روده ای و تقویت غشای مخاطی آسیب دیده توسط Eimeria و C. perfringens می گردد.
