التهاب پیش معده نسبت به فرسودگی سنگدان شیوع کمتری دارد و اغلب همراه با بیماری مارک وابتلا به رئو ویروس ها می باشد. قابل ذکر است که در این مقاله عنوان التهاب پیش معده، به تورم و بزرگی این اندام اشاره می کند. این حالت به طور طبیعی در گله های گوشتی بروز می کند و با التهاب، ات‍َساع و ضخیم شدن این اندام همراه است که منجر به کاهش سرعت عبور غذا از مجرای گوارشی می گردد. همچنین احتمال پارگی، در این اندام هنگام تخلیه اندرونه در کشتارگاه بالا می برد. بدیهی است تراوش محتویات پیش معده به حفره ی بدن باعث آلودگی بدن پرنده شده، حتی ممکن است در کل لاشه ضبط گردد.
خصوصیات آناتومیکی و فیزیولوژیکی اندام ها:
پیش معده یا معده ی غده ای اندامی است که اسید کلریدریک و پپسین (آنزیمی جهت شکستن پروتئین ها) ترشح می کنند و با توجه به کوچک بودن این اندام، غذا نمی تواند مدت زیادی در آن بماند بنابراین هیچ نوع گوارشی صورت نمی گیرد.
سنگدان، اندامی کاملاً عضلاتی است که می توند فشار زیادی روی توده ی غذایی اعمال کند، این فشار منجر به خرد شدن غذا _بدون ترشح هیچ گونه آنزیمی _ می گردد. چین و چروک سطح سنگدان دارای لایه سختی از جنس کراتین است که باعث شکستن فیزیکی غذا می شود، این لایه مانند سدی از لایه ی مخاطی سنگدان در مقابل اسید کلرید ریک و پپسین محافظت می کند.
دلایل فرسودگی سنگدان :
الف - مایکوتوکسین ها:
توسکین های t_2، مونواستی کسی سیرپنول (mas) و دی استوکسی سیرپنوبل(das)، سه نوع مایکوتوسکین از گروه تریکوتسین می باشند که می توانند باعث فرسودگی سنگدان، جراحات دهانی و خون ریزی در روده ی پرنده شوند. همچنین اوسپرین نیز نوعی مایکونت.کسین است که می تواند این جراحات را تولید کند.
توکسین های t_2 و das به عنوان سوزاننده ترین اعضای این خانواده شناخته شده اند و احتمالاً به این دلیل باعث فرسودگی سنگدان و سوختن سلولهای دیواره ی آن می شود. بیشترین اثر سوزانندگی در دهان پرنده (زبان، نوک و کام) است تا تا دیگر مجاری گوارشی. به دلیل وجود بزاق در دهان اتصال این مایوتوکسن ها به دیواره ی دهان آسان تر است، که نهایتاً منجر به تجزیه یپروتوپلاسم سلولی این قسمت می شود. مکانیزم دیگری که به نظر میرسد مایکوتوکسین ها از آن استفاده می کنند این است که پس از جذب در روده وارد جریان خون شده و سپس به بزاق میرسند و موجب جراحات در دهان و احتمالاً در سنگدان می شود.
سولفات مس:
به دلیل ارزانی از این ماده در جیره ی غذایی طیور به میزان 500 گرم در تن جهت جلوگیری از رشد عوامل قارچی شدید اشد، میزان استفاده از این ماده تا سقف 1 کیلوگرم در تن قابل افزایش است. استفاده بیش از سقف فوق الذکر در جیره ی غذایی باعث مسمومیت و فرسودگی سنگدان در گله های گوشتی می گردد. هنگام استفاده از این ماده در جیره باید بسیار دقَت کرد تا اثر مثبت آن را تجربه کنید و از استفاده ی بیش از حد مجاز آن، اجتناب نمود.
آمین های با منشأ دامی:
این مواد فرآورده های جانبی ناشی از تجزیه ی اسیدهای آمینه ای است که در ترکیبات غذایی که منشأ دامی دارند، یافت می شود. مهمترین ترکیبات این گروه شامل؛ تریپنامین، هیستامین، پوترسین، آگماتین، تیرامین، کادامین و غین آلانین است.
در بین باکتری ها؛ استرپتوکوکوس، سالمونلا، شیگلا، لاکتوباسیلوس، اشرشیاکلی و کلستریدیوم می توانند اسید آمینه ای؛ مانند هیستیدین را به هیستامین تبدیل کند. ماده ای ک به شدت باعث کاهش بازده در گله های گوشتی می گردد. هیستامین با تحریک گیرنده های مستقر در غدد پیش معده باعث افزایش ترشح اسید کلریدریک و فرسودگی سطح سنگدان می گردد. موارد متعددی از بزرگی پیش معده و پر کاری غدد آن در کشور آمریکا مشاهده شده است که به دلیل حضور آمین ها در جیره ونهایتاً کاهش بازده ی مرغداری همراه بوده است. قابل ذکر است گزارش های دیگری نیز در مورد فرسودگی سنگدان به ثبت رسیده است که آمین های فوق الذکر نیز در تمامی این موارد حضور داشته اند.
گیزروسین در پودر ماهی:
پودر ماهی همیشه به عنوان یکی از عوامل فرسودگی سنگدان در نظر گرفته شده است. جراحاتی که مشاهده شده است از ترک های سطحی تا ساییدگی مفرط و خونریزی و نهایتاً نابودی و فساد کامل اندام که به آن اصطلاحاً «استخراج سیاه» می گویند، متغیر است.
زمانی که پودر ماهی استفاده شده در جیره بطور کامل فرآیند نشده باشد، از ترکیب هیستدین یا هیستامین با لیزیس در گرما، ماده ای به نام گیزروسین پدید می آید.
گیزروسین جزء آمین های با منشأ دامی نیست اما از نظر تحریک پیش معده به ترشح اسید کلریدریک نسبت به هیستامین 10 بار قوی تر است. این ماده در ایجاد فرسودگی سنگدان 300 مرتبه قوی تر از هیستامین است. با استفاده از آزمایش کروماتوگرافی مایع می توان غلظت گیزروسین موجود در پودر ماهی و کل جیره را اندازه گرفت. حداکثر مجاز این ماده در جیره ی جوجه های گوشتی برابر با 4/0 ppm است. البته توصیه می شود در شرایط عملی چنانچه از کیفیت پودر ماهی مورد استفاده اطمینان کافی ندارید، فقط به میزان 2 درصد از آن در ترکیب جیره استفاده کنید.
مواردی موجود است که از تعاملات بین گیزروسین و مایکوتوکسین ها گزارش شده است.
طبق این گزارش ها اگر جبره ی غذایی شدیداً به عوامل مایکوپلاسمایی آلوده باشد، گیزروسین میتواند به سم مهلکی برای پرنده تبدیل شود.
کمبود ویتامین b6:
در جیره های آماده ی طیور، کمبود ویتامین b6 به ندرت اتفاق می افتد اما در شرایط آزمایشگاهی مشخص شده است که کمبود این ماده می توانند باعث فرسودگی سنگدان پرنده گردد. چنانچه در سنگدان جوجه های گوشتی که دچار فقر ویتامین b6 می باشند، جراحاتی مشاهده شود، خوراندن مقادیر افی b6 تا حد زیادی باعث التیام جراحات مذکور می گردد.
آدنو ویروس:
تعدادی از محققان ژاپنی اخیراً اعلام کردند بین فرسودگی سنگدان و این دسته از ویروسها رابطه ای یافته اند. مطالعه در 18 کشتارگاه، بروز فرسودگی سنگدان به دلیل ویروس فوق بود. پالوژی بافتی، ایمنی شناسی شیمیایی و جداسازی مستقیم ویروس از سنگدان، وجود ویروس تأیید شد. در این تحقیق، آدنو ویروس گروه 1 در سلول های پوششی سنگدان مشاهده شد.
سایر عوامل:
عوامل متعدد دیگری نیز، در فرسودگی سنگدان نقش دارندکه این عوامل درشرایط مرغداری های صنعتی امروز کمرنگ شده اند. عواملی چون؛ گرسنگی پرنده، کمبود آمینو اسیدهای گوگرد و وجود ترکیبات چهارتایی آمونیوم در آب آشامیدنی.
سویه های بافتی و عصبی نیوکاسل نیز می توانند باعث خونریزی در سنگدان پرنده شوند.
منابع : کتاب پرور شعلمی عملی طیور دکتر جواد پوررضا 1384 و ایران گل آرا سایت علمی دانشجویان کشاورزی ایران
