مدیریت گله های گاو شیری

در سال شش زمان کلیدی وجود دارد که وضعیت بدن دام باید مورد ارزیابی قرار گیرد. این زمان ها عبارتند از: اواسط دوره خشکی، زایمان، و تقریبا 270 ،180 ،90، 45 روز بعد از شروع شیرواری. آنچه در زیر می آید به شرح اهداف معین در خصوص وضعیت بدن در هرکدام از این مراحل می پردازد.

دوره خشکی:
نمره ایده آل وضعیت بدن برای یک گاو خشک 3.5 می باشد. برای حصول عملکرد و سلامتی مطلوب در مراحل اولیه شیرواری که در پی دوره خشکی می آید، وضعیت بدن باید حداقل 3 و حداکثر 4 باشد.
اثبات شده است که یک گاو در طی شیرواری چربی بدن را با بازده بیشتری نسبت به دوره خشکی ذخیره می کند. گاها یک گاو قبل از اینکه به نمره وضعیت قابل قبولی برسد، باید خشک گردد. از این رو یک مدیر باید گاوهای خشک را به منظور اضافه وزن و حصول نمره وضعیت مطلوب تغذیه کند. بدیهی است که یک برنامه تغذیه ای حساب شده همراه با بازدیدهای مکرر برای بالا رفتن وضعیت بدن گاوهای خشک (البته بدون چاق شدن گاو) ضروری است.
علوفه خشک ساقه بلند و دارای کیفیت متوسط، بهترین خوراک علوفه ای برای گاوهای خشک به شمار می رود. علوفه با کیفیت بالاتر (از نظر انرژی و پروتئین) از قبیل سیلوی ذرت و هیلاژ یونجه باید با احتیاط و محدودیت بیشتری مصرف شوند تا از افزایش بیش از حد نمره وضعیت جلوگیری به عمل آید.
استفاده از علوفه با کمیت و کیفیت مناسب، مکمل های با انرژی پایین و فیبر بالا که حاوی مقدار کافی پروتئین، مواد معدنی و ویتامین ها باشد می تواند در مقادیر کنترل شده بمنظور دسترسی به افزایش نمره وضعیت بکار رود.
حذف چربی اضافه در گاوهای خشک هم با استفاده از محدود کردن انرژی دریافتی طی دوره خشکی، عملکرد بعد از آن را با مشکل مواجه نخواهد کرد.

اوایل شیرواری:
گاو باید طی اوایل دوره شیرواری مکررا مورد ارزیابی قرار بگیرد. وضعیت بدن گاو از آنجا که منعکس کننده ذخایر انرژی بدن است اثر عمده خود را روی سلامتی، تولید و باروری گاو شیری خواهد گذاشت.
اضافه وزن بیش از حد گاو یعنی نمره وضعیت بالاتر از 4 خطر بزرگی محسوب می شود و ممکن است سبب ایجاد سندرم گاو چاق و مشکلاتی از قبیل سخت زایی، جفت ماندگی، عفونت های رحمی، تورم پستان، جابجایی شیردان، کتوز و تب شیر گردد. معمولا مقاومت گاو به استرس های زایمانی کافی نیست و اشتهای آن کمتر از آن است که پاسخگوی نیازهای اوایل شیرواری باشد.
از طرف دیگر، چنانچه نمره وضعیت کمتر از 3 باشد، گاو بدون داشتن ذخایر کافی انرژی، استارت تولید را می زند. این گاو ممکن است با مشکلات کمتری در زمان زایمان مواجه باشد اما عملکرد تولید مثلی و تولید شیر آن پائین تر از حد انتظار ما خواهد بود.
همانطور که در شکل نشان داده شده، یک گاو متوسط معمولا در 4 تا 6 هفتگی بعد از شروع شیرواری، به پیک تولید می رسد. اگر دریافتی خوراک (ماده خشک) توسط گاو کندتر از نیازهایش پیش برود، در 9 تا 11 هفتگی به پیک خواهد رسید. این وضعیت، گاو را برای چندین ماه پس از شروع شیرواری در بالانس منفی انرژی قرار خواهد داد؛ به این معنی که دریافتی انرژی خوراک کمتر از بازده انرژی شیر تولیدی است. این گاو از چربی بافتی خود برای جبران این نقیصه استفاده خواهد کرد.
گاوی که شیرواری را در وضعیت لاغر شروع کند، ذخایر انرژی کمی دارد و پیک تولید پائین تری خواهد داشت. پیک تولید مستقیما با کل تولید شیر در گاوهای بالغ مرتبط است. برای هر یک کیلوگرم اضافی در تولید شیر (در حالت پیک) تقریبا 200 کیلوگرم شیر بیشتری در کل دوره شیرواری حاصل می شود.
پائین بودن وضعیت بدن در زمان زایمان همچنین می تواند سبب پائین آمدن چربی شیر شود؛ زیرا که در اوایل شیرواری نسبت بالایی از پیش سازهای چربی شیر، از ذخایر چربی بدن گاو منشا می گیرند.
گاو بالغ متوسطی که با وضعیت بدن مطلوب (3.5 و حداکثر 4) زایمان می کند، طی 60 - 80 روز اول با فرض سلامتی کامل، روزانه 1-0.5 کیلوگرم از بافت بدن خود را از دست می دهد.
یک کیلوگرم از بافت بدن (بیشتر به حالت چربی) می تواند 4.92 مگاکالری (NEL) را تامین نماید. شیر با چربی 3.5% نیز شامل حدود 0.69 مگاکالری انرژی (NEL) در کیلوگرم است. بنابراین یک کیلوگرم از بافت بدن می تواند انرژی لازم برای تولید 7.1 کیلوگرم شیر را تامین کند. از دست دادن 70 کیلوگرم چربی در گاو بالغ متوسط، معادل تولید 500 کیلوگرم شیر بیشتر از دریافتی انرژی جیره خواهد بود.
طی دو ماه اول شیرواری، گاو بالغ متوسط بین 1.2-1 از نمره وضعیتش را از دست می دهد و تا هفته دهم نزدیک به وضعیت 3 ثابت می ماند و تا روز نودم وضعیت از دست داده را بازیابی می کند. در این زمان، بالا بردن دریافتی انرژی جیره می تواند احتیاجات در حال کاهش انرژی شیر را پاسخ بگوید. این امر با دوره بازدید از فعالیت های فحلی، جفت گیری و تلقیح، مقارن است.
تجربه و تحقیق نشان داده است که گاوهای در حال اضافه وزن (در بالانس مثبت انرژی) در زمان سرویس، نرخ آبستنی بالاتری نسبت به گاوهای در حال کاهش وزن دارند. نمره وضعیت بین 2.5 و 3.5 برای بازده تولید مثلی مطلوب، کافی است.
مصرف پائین انرژی در اوایل شیرواری می تواند روزانه منجر به 2-1.5 کیلوگرم سوزش چربی گردد. این امر خطر تجمع چربی در کبد گاو را بالا می برد و می تواند سبب کتوز شود. همچنین حساسیت گاو به بیماری زیاد شده و بازگشت به استروس به تاخیر افتاده و باروری پائین می آید.
گاوهای اوایل شیرواری حدود 10% کمتر از گاوهای سطح مشابه تولید در اواسط شیرواری ماده خشک مصرف می کنند. بنابراین تامین پروتئین کافی برای پاسخگویی به احتیاجات پیک تولید به این معنی است که محتوای پروتئینی جیره در محدوده 18 - 20 درصد ماده خشک آن باشد. در حالت ایده آل 40% پروتئین باید عبوری باشد تا از تجزیه شکمبه ای گذر کرده و آمینواسیدهای دخیل در تولید شیر را فراهم آورد.
درهر صورت باید بین مقادیر زیاد مواد دانه ای (نشاسته) با قابلیت هضم بالا و قابلیت تخمیر سریع برای تامین انرژی با علوفه فیبری به منظور نگهداری عملکرد شکمبه و سنتز چربی شیر تعادل برقرار باشد.
جیره باید به گونه ای باشد که 75-72 درصد کل مواد مغذی قابل هضم (TDN) و 1.61 - 1.67 مگاکالری در کیلوگرم انرژی خالص شیرواری (NEL) تامین نماید. کل سطح فیبر جیره باید بین 19 و 21 درصد فیبر شوینده اسیدی (ADF) و بین 25 و 28 درصد فیبر شوینده خنثی (NDF) باشد.حداقل 21% کل ماده خشک جیره باید از NDF علوفه تامین شود.برخی از علوفه ها باید بصورت خشک باشند تا بالاترین عملکرد شکمبه را داشته باشیم.

اواسط شیرواری:
وقتی 180 روز از شیرواری گذشت، ارزیابی وضعیت بدن باید مؤید این نکته باشد که گاوها در حال بازسازی آن دسته از ذخایر چربی بدنشان هستند که در اوایل شیرواری از دست رفته بود. در این مرحله از شیرواری، نمره های وضعیت باید برای پرتولید ترین گاوهای گله 3 و برای گاوهای متوسط شیر بین 3.5-3 باشد. ممکن است نمره وضعیت گاوهای کم تولید از 3.5 بالاتر رفته باشد که در این حالت باید تغذیه آنها با مدیریت دقیقتری انجام شود تا از چاقی جلوگیری به عمل آید.

اواخر شیرواری:
نمره وضعیت بدن در 270 روزگی بعد از شروع شیرواری بایستی 3.5 باشد. در طی این مدت، گاوهای کم تولید تمایل به افزایش بیش از حد نمره وضعیت دارند و ممکن است نمره 4 یا بیشتر را نشان بدهند. این امر بخصوص زمانی رخ خواهد داد که مقادیر زیادی سیلوی ذرت در جیره استفاده شود؛و همچنین زمانی که در خصوص مصرف کنسانتره محدودیتی به عمل نیامده باشد.
بیش از حد بودن وضعیت بدن در گله های دارای سیستم فری استال که با جیره کاملا مخلوط شده (TMR) تغذیه می کنند و گاوها با توجه به میزان تولیدشان گروه بندی نشده اند نیز دیده می شود.
در گله هایی که فاصله گوساله زایی بیش از حد معمول، دوره تولید کم و یا دوره خشکی را طولانی می کنند، بسیاری از گاوها بیش از حد چاق می شوند. در این وضعیت،مدیریت پرورشی نیازمند بهبود است.

تلیسه های شکم اول:
وضعیت بدن مطلوب برای تلیسه های شکم اول نزدیک به 3 است. تلیسه های با نمره بیشتر از 3 احتمالا سختزایی داشته اند. مدیریت تلیسه های شکم اول متفاوت از دیگر هم گله ای های مسن ترشان انجام می گیرد. باید توجه داشت که آنها در زمان زایمان 150-100 کیلوگرم کمتر از گاوهای مسن تر گله وزن دارند. مقدار کنسانتره ی روزانه آنها باید طوری تنظیم شود که نسبت علوفه به کنسانتره بدرستی رعایت شود تا از مشکلات ناشی از سوء عملکرد سیستم گوارشی جلوگیری به عمل آید.
تلیسه های شکم اول پایداری بیشتری از هم گله ای های مسن تر خود نشان می دهند. تلیسه های شکم اول در اواسط شیرواری به طور متوسط ماهانه افتی معادل 4 درصد نشان می دهند که این در گاوهای مسن تر، 8 درصد می باشد. در اواخر شیرواری، تلیسه های شکم اول ماهانه 8-6 درصد افت نشان می دهند که این رقم برای گاوهای دیگر 14-10 درصد می باشد. این پایداری بالا حاکی از آنست که دریافتی انرژی در تلیسه ها در جهت ایجاد ذخایر چربی بدنی، هیچگاه مانند گاوهای مسن تر نیست.
گاوهای شکم اول و دوم در طی اواسط و اواخر شیرواری و دوره خشکی احتیاج زیادی به انرژی برای رشدشان دارند. این گاوها باید طی دو دوره شیرواری اول خود، 75-50 کیلوگرم افزایش وزن پیدا کنند تا به وزن بالغ برسند. برای اطمینان از اینکه مواد مغذی اضافی مورد نیاز برای رشد تامین شده اند، توصیه ی استاندارد این است که کنسانتره بیشتری به این گاوها داده شود. طی اواسط و اواخر شیرواری، گاو شکم اول باید 10 درصد و گاو شکم دوم باید 5 درصد کنسانتره بیشتری از آنچه مورد نیاز است برای تولید شیر و افزایش وضعیت بدن دریافت کند.
مدیریت درست بالانس انرژی طی شیرواری و چرخه ی تولید یک گاو شیری می تواند به طور چشمگیری ظرفیت آنرا برای بهره وری افزایش دهد.

پدیده های نوین٬ استراتژی های جدید را برای گاو نزدیک زایمان توصیه می کند.

گاوها هرچه به زمان زایمان و آغاز دوره شیر دهی جدید نزدیک تر می شوند٬ دچار تنش یا استرس بیشتری می شوند. در خلال این دوره ی انتقال٬ بسیاری تغییرات بیولوژیکی جهت مراحل مختلف زایمان و شروع شیر دهی رخ میدهد و البته تغییرات عمده تری در روش مدیریت این دوره نیز انجام می شود که مزید بر استرس های بیولوژیکی می باشد.
همانگونه که همگان قبول دارند٬ دوره ی انتقال دوره ی بسیار حساس در جهت پیشگیری از مجموعه مشکلات دام می باشد. با وجود تلاش بسیار حساس در جهت پیشگیری از مجموعه مشکلات دام می باشد. با وجود تلاش بسیار متخصصین عملی تغذیه ی گاو و محققین دانشگاهی٬ مشکلات اوایل دوره ی شیر دهی همچنان وجود دارد. یک توصیه عملی بسیار معمول این که دریافت مواد غذایی توسط دام را قبل از زایمان باید تحت نظر گرفت. دریافت غذا به ویژه در هفته ی آخر قبل از زایمان یک مسئله طبیعی است.
سه هفته قبل از زایمان دریافت ماده ی خشک گاو وتلیسه ی شکم اول حدود 1.9 و 1.7 درصد وزن بدن آن می باشد ولی تفاوت های عمده ای از یک گله تا گله دیگر از نظر دریافت ماده خشک دیده شده است. متاسفانه زمانی که نیاز گاو به مواد غذایی جهت رشد جنین و آماده شدن سیستم پستانی برای دوره ی شیر دهی بعدی افزایش می یابد، اشتهای گاو کاهش پیدا می کند. به همین علت توصیه افزایش دادن دریافت ماده ی خشک (مواد غذایی) به نظر منطقی می آید.
حدود 10 سال قبل تحقیقی انجام دادیم که در آن گاوهایی که به طور طبیعی قبل از زایش٬ کاهش دریافت غذایی داشتند با گاوهایی که به طور دستی تغذیه اجباری شدند (به صورتی که دریافت ماده خشک آنها کاهش نیافت) مقایسه گردیدند٬ گاوهایی که به طور اجباری تغذیه شده اند، تمام پس مانده آخور آنها به صورت دسته وارد شکمبه آنها شد (از طریق فیستول با دریچه تعبیه شده). دریافت ماده خشک گاو در مقایسه گاوهائی که تغذیه اجباری داشتند و دریافت ماده خشک آنها کاهش نداشت٬ وضعیت آنها پس از زایمان بهتر از گروه شاهد بود. چربی کمتری در کبد و کتون کمتری در خون داشتند و آنها شیر بیشتر و با درصد چربی بالاتری تولید کردند. برداشت منطقی از این تحقیق افزایش مقدار دریافت ماده خشک در قبل از زایمان بود و این توصیه پیغامی بود که از آن زمان ما به دامدار٬ دامپزشک و متخصص تغذیه ارسال می کردیم.
شواهد قوی وجود دارد که احتمال برداشت دیگری از نتایج تحقیق فوق را تقویت می کند. تحقیقاتی در دانشگاه ایلینویز و اخیراً در دانشگاه فلوریدا انجام گردیده که نتیجه گیری جدیدی را عرضه می کند و آن این محدودیت تغذیه در دوره انتقال (دوره خشکی) به خوبی تغذیه اجباری یا تغذیه آزاد پاسخ داده است. دقت کنید که دریافت ماده خشک تغذیه با محدودیت و تغذیه گروه شاهد (طبیعی) در قبل از زایمان برابر است. تحقیق دانشگاه ایلینویز نشان داد که چربی کبد گاوهای تغذیه شده با روش محدودیت٬ کمتر بوده و پس از زایمان دریافت ماده خشک آن ها بالاتر رفته است.
جهت دستیابی به پاسخ واقعی٬ نیاز به بررسی مجدد نتایج مطالعه تغذیه اجباری و تحقیقات انجام شده در دانشگاه های ایلینویز و فلوریدا داشتیم.
پس از بررسی نتایج تحقیق قبلی خود که در آن گاوها به روشی تغذیه شده بودند که موجب تفاوت فاحشی در دریافت ماده خشک گاوهای خشک نزدیک زایش گردید به این نتیجه رسیدیم که نتایج تحقیق ما هیچ گونه رابطه ای میان میانگین دریافت ماده خشک 3 هفته آخر آبستنی و مقدار چربی جمع شده در کبد پس از زایمان را نشان نداد ولی رابطه معنی داری را بین کاهش دریافت غذا در سه هفته آخر آبستنی و مقدار چربی جمع شده در کبد پس از زایمان گاوها را نشان داد. بدین معنی که هر چه دریافت غذا کاهش بیشتری داشت جمع شدن چربی در کبد بیشتر بود. در تحقیق اولیه ما تغذیه اجباری به ما این امکان را داد که دریافت غذا را به حداکثر برسانیم و همچنین در جهت پیشگیری از کاهش دریافت مواد غذایی در قبل از زایمان کمک زیادی کرد و اکنون با پدیده های نوین توصیه می گردد بالا بردن دریافت غذا به سمت حداکثر٬ جهت سلامتی و تولید خوب گاو پس از زایمان ضروری نیست. شاید بهتر باشد در دوره قبل از زایمان سعی و تلاش در جهت دریافت مواد غذایی شود تا بالا بردن دریافت مواد غذایی.
دریافت بالاتر ماده خشک زیان آور نیست و نباید علیه این کار تبلیغ گردد ولی اگر گاوها نتوانند مقدار دریافت ماده خشک را در خلال دوره زایمان ادامه دهند در معرض خطر بیشتری قرا ر خواهند گرفت. پر واضح است که امکان نگهداری اشتهای کل گاوها وجود ندارد و متاسفانه تحقیقات کافی در این خصوص وجود ندارد تا بتوان استراتژی مناسبی را در جهت جلوگیری از کم شدن دریافت ماده خشک ارایه نمود. تنها توصیه های منطقی را می توان قبول کرد و بکار برد. در دوره قبل از زایش یا دوره خشکی نزدیک زایمان به طور طبیعی گاو غذای کمتر می خورد بنابر این پیشگیری از هر مسئله ای که باعث کاهش بیشتر دریافت غذا گردد٬ بسیار مهم و حیاتی است.

مهم ترین نکات جهت یادآوری:
- جایگاه گاوهای نزدیک زایمان را متراکم نکنید. این مشکل معمول گاوداری هاست به ویژه گاوداری های توسعه یافته و در تهیه جایگاه مناسب جهت گاوهای در حال انتقال موفق نشده اند. تراکم جمعیت در جایگاههای با Free-stall 90% تعداد جایگاه آزاد انفرادی است. در جایگاه های بدون free-stall و باز حدود 30 متر مربع (مسقف و آزاد) برای هر گاو باید در نظر گرفته شود.
- از جابه جایی بیش از حد پیشگیری کنید. محیط های جدید و گروه جدید گاو ایجاد تنش می کند. داشتن گروه های متعدد لزوماً یک حسن نیست. به ویژه از جابه جایی گاو وتلیسه قبل از زایش باید اجتناب شود.
- گاو و تلیسه را در صورت امکان جدا از هم نگهدارید. با این که حساسیت تلیسه نسبت به گاو در برابر مشکلات کم تر است ولی اگر در محل غذا و آخور قادر به رقابت با گاو نباشد با جدا سازی آنها این مسئله ایجاد مشکل نخواهد کرد.
- از تغییر شدید جیره ی غذایی اجتناب گردد. به خصوص از افزودن ناگهانی مواد غذایی که خوش خوراک نیستند از قبیل (پودر خون٬ چربی) جلوگیری شود. دوره انتقال زمان خوبی جهت تغذیه دام با علوفه خراب یا کپک زده نیست.
- از غذای کاملاً مخلوط جهت تغذیه گاوهای نزدیک زایش استفاده گردد تا قابل جدا سازی و و انتخاب گاو نباشد.
بدین وسیله از مصرف نشاسته و کنسانتره بیش از حد جلوگیری خواهد شد و حتی مواد غذایی غیر خوش خوراک را به این روش می توان به گاو خوراند.
- از تنش گرمایی جلوگیری کنید. به طور معمول به گاوهای شیری از این نظر رسیدگی می شود و نباید گاوهای نزدیک زایمان را فراموش کنید.
- آب تازه و به مقدار کافی در اختیار گاوها قرار دهید.
روش تغذیه محدود کننده مقدار غذا یک امتیاز است به خصوص برای گاودارانی که نمی توانند مقدار بالای دریافت غذا در گروه گاوهای نزدیک زایمان را انجام دهند و یا گاودارانی که ترجیح میدهند به طور اجبار دریافت ماده غذایی را بالا ببرند. با محدود نگه داشتن در یافت غذا٬ احتمال کاهش شدید اشتها و دریافت ماده خشک در نزدیک زایمان افزایش می یابد. از نقطه نظر علمی کاربردی محدود کردن در یافت غذا بسیار ساده و قابل انجام است و تنها با افزایش فیبر انجام می شود. تعداد زیادی مطالعه و تحقیق نشان داده اند که دریافت غذا توسط گاو نزدیک زا Close-up ارتباط زیادی به مقدار فیبر جیره دارد. برای موفق شدن در محدود کردن غذای دریافتی باید غذا را در آخور ها با گردن گیر و یا در Stanchion انجام داد. در صورتی که تغذیه به طور گروهی انجام شود٬ رقابت موجب خواهد شد که تعدادی گاو غذای بسیار محدودی در یافت کنند و تعدادی دیگر به طور غیر محدود غذا بخورند. متاسفانه به اندازه کافی مطالعه و تحقیق در این رابطه که سطح فیبر جیره و مقدار جیره گاو های نزدیک زا چقدر باشد تا با کمترین استرس و به آرامی دوره انتقال توسط گاو طی شود٬ انجام نشده ولی به هر حال مدارک کافی وجود دارد که اشاره به تغذیه ی جیره با انرژی بالا (برای گاو close-up (Mcal/nei/b/dm 0.72-0.70 ٬ (34-40 درصد کربوهیدرات غیر فیبری NFC و حداقل 0.32 NFC) که البته این توصیه صد درصد و تضمین علیه حل مشکلات پس از زایش نیست. پیدا کردن راه و روش صحیح برای گله ی شما همیشه ساده نمی باشد ولی اجازه ندهید که چند مشکل کوچک سد راه شما جهت رسیدن به پاسخ صحیح شود.

منبع: Hoars’s dairyman-September 2002