ضایعات در مرغداری ها

علل ضایعات در مرغداری ها: بررسی های که در ایران بطور پراکنده در مرغداریها وصنایع مرغداری شده است نشان داده است که سطح بهروری وراندمان در ایران پایین تر از استاندارد می باشد ، زیرا در مراحل مختلف ضایعات بیش از حد معقول است. برای اینکه وضع ضایعات وعلل آن روشن شود می توان ضایعات صنعت مرغداری را به سه دوره یا مرحله بشرح زیر تقسیم نمود :
اول ـ ضایعات در مرحله تولید
برای اینکه به میزان پایین بودن راندمان ودر نتیجه ضایعات در این مرحله پی برد باید استاندارد قابل قبولی در دست داشت تا با مقایسه باآن وضع راندمان مرغداری را در مرحله تولید ارزیابی نمود .از نظر تولید گوشت سویه های تجاری که در ایران وجود دارد وضعیت تولیدشان مورد بررسی قرار گرفته وبدین قرار است :
وزن متوسط در 8 هفتگی 1700 گرم ، ضریب تبدیل غذایی 2/2 کیلوگرم ، تلفات 2/5 درصد.از نظر تولید تخم مرغ بررسی های انجام شده که د رشرایط مناسب در مرغداری های تجاری میزان بهروری وراندمان به قرار زیر است .
سن شروع تخم گذاری 5 ماهگی ، میزان متوسط 255 عدد تخم مرغ ، وزن متوسط تخم مرغ 60/4 گرم ضریب تبدیل غذا به تخم مرغ 2/7 تلفات در دوره رشد 4/5% تلفات در مرحله تخمگذاری 10/3 درصد مجموع تلفات از روز اول تا پایان تخمگذاری 14/8 درصد.
تلفات در کشور ما چه در جوجه ها ی گوشتی وچه در جوجه های تخمی متأ سفانه بیش از ارقام استاندارد است بطوریکه طبق مدارک موجود و همچنین مطالعات انجام شده،حد متوسط تلفات در مورد نژاد های تخمی در هنگام پرورش 12درصد ودر دوره تخمگذاری 18 درصد و مجموعا" 30 درصد ذکر شده است بدین ترتیب رقم تلفات در گله های تخمی در کشور ما دو برابر استاندارد است در مورد گله های گوشتی نیز این صادق است و طبق آمار نیمه رسمی تلفات در جوجه های گوشتی در حدود 7-10 در صد می باشد .
ضایعات غذا
همانطور که در ابتدا اشاره شد نسبت تبدیل غذا به گوشت بطور استاندارد حداکثر 2/2 می باشد ونسبت تبدیل غذا به تخم مرغ 2/7 است .
در حالیکه در ایرا ن مطالعات ابتدایی نشان داده است که ضریب تبدیل غذا به گوشت مرغداری ها خوب حدود 2/5 حتی 2/7 و نسبت تبدیل غذا به تخم مرغ 3 کیلو می باشد .بدین ترتیب ما به ازای هر کیلو گوشت 300-500 گرم ودر ازای هر کیلو تخم مرغ نیز 300 گرم غذای اضافی مصرف نموده ایم.
علل ضایعات در ایران به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم دیده می شود عواملی که به طور مستقیم تأثیر دارد را می توان تحت عنوان ریخت و پاش دسته بندی کرد این امر اغلب در اثر روشهای غلط نگاهداری غذا پخش غذا نا مناسب بودن دان خوری ها وجود پرندگان و حشرات عدم آگاهی ودلسوزی کار گران میباشد بطوریکه در اثر عدم توجه به این نکات ساده اغلب بین 5-7 درصد از غذا در مرغداری های عمومی ممکن تلف شود
تلف شدن غیر مستقیم غذا
علاوه بر تلف شدن مستقیم غذا بعلت ریخت وپاش غذاممکن است بطور غیر مستقیم نیز تلف شود در نتیجه ضریب تبدیل غذایی و راندمان غذا کاهش یابد این علل بطور اختصار عبارتند از:
اول)کم بازده غذا در اثر بیماری
وجود بیماری درگله های طیور اغلب سبب کاهش بازدهی غذا به میزان 3-7 درصد می شود مثلا در بیماری کوکسیدوز کرم ها ی انگلی پس از درمان گله .چون دستگاه گوارش مجروح میشود و عوارض در سلولهای اپی تلیال روده بوجود می آید در نتیجه روده ها پس از بهبودی نیز نمی توانند مانند سابق غذا را هضم وجذب کنند د رنتیجه مقدار قابل توجهی غذا که وارد دستگاه گوارش می شود بدون استفاده به صورت مدفوع از بدن خارج می شود و راندمان غذا کاهش می یابد
هزینه سرنه مربوط به جوجه
اگر قیمت جوجه یک روزه 50 ریال باشد و جوجه کبابی را در وزن یک کیلو گرم به بازار ارائه دهیم از نظر مخارج مربوط به خرید جوجه در یک کیلو گرم وزن زنده 50ریال و اگر در وزن 5/1کیلو گرم به بازار بفرستیم 35 ریال و اگر همین جوجه گوشتی را به وزن 2 کیلو گرم به بازار ارسال دارند هزینه سرانه 25 ریال به ازای هر کیلو گوشت تولید شده تمام میشود و توجه به این مسئله یک رقم قابل توجه از نظر کم کردن مخارج تولید خواهد شد .از طرف دیگر سبب صرفه جویی در تولید جوجه یک روزه خواهد شد.
1- هزینه سرانه مربوط به جوجه:
اگر قیمت جوجه یک روزه -/50 ریال باشد و جوجه کبابی را در وزن یک کیلوگرم به بازار ارائه می دهیم، از نظر مخارج مربوط به خرید جوجه در یک کیلوگرم وزن زنده 50 ریال و اگر در وزن 5/1 کیلوگرم به بازار بفرستیم 35 ریال و اگر همین جوجه گوشتی را به وزن 2 کیلوگرم به بازار ارسال دارند هزینه سرانه جوجه 25 ریال به ازاء هر کیلو گوشت تولید شده تمام می شود و توجه به این مسئله یک رقم قابل توجه از نظر کم کردن مخارج تولید خواهد شد. از طرف دیگر سبب صرفه جویی در تولید جوجه یک روزه خواهد شد.
2- هزینه سرانه مربوط به کارگر:
معمولاً نگاهداری جوجه در هفته های اول مشکل تر بوده و احتیاج به دقت و مراقبت و کار بیشتری دارد در صورتیکه در سنین بالاتر نگاهداری جوجه احتیاج به دقت و کار کمتری دارد. از طرفی چون با پرورش جوجه کبابی در سنین بالاتر تعداد کمتری سری در سال می توان نگاهداشت، از این رو از نظر عملیات ورود جوجه یک روزه و همچنین ارسال جوجه های گوشتی به بازار تعداد دفعات ضد عفونی کردن لانه احتیاج به کار کمتری خواهد داشت، در نتیجه میزان کار در واحد تولید کمتر گردیده و سبب کاهش هزینه سرانه مربوط به کارگر می گردد.
3- هزینه مربوط به سوخت:
معمولاً در پنج هفته اول احتیاج به حرارت مصنوعی است در صورتی که در سنین بالاتر مخارج مربوط به سوخت حذف می شود. از این رو هر چه جوجه های سنین پائین و کم وزن به بازار ارسال شود، هزینه سرانه و مصرف سوخت بیشتر می خواهد تا هنگامی که جوجه در سنین بالاتر و در وزن بالاتر به بازار ارسال گردد. زیرا در مدت اضافی نگاهداری احتیاج به هزینه مربوط به سوخت نیست.
4- هزینه های مربوط به واکسیناسیون و دارو تلفات:
با توجه به اینکه دو نوبت واکسیناسیون بر علیه بیماری نیوکاسل برای جوجه های گوشتی توصیه می شود و این دو نوبت نیز در سنین پائین است، از این رو مخارج واکسیناسیون و دارو در جوجه های با وزن کمتر و جوجه های با وزن بیشتر یکسان خواهد بود. در نتیجه هزینه سرانه واکسیناسیون در واحد وزن در جوجه های سنگینتر ارزانتر تمام می شود. از نظر تلفات نیز طبق مطالعات انجام شده، اغلب تلفات در جوجه های گوشتی در چند هفته اول زندگی است از این رو به طور کلی در واحد وزن درصد تلفات در جوجه گوشتی سنگین کمتر از جوجه کبابی های سبکتر می باشد.
5- مخارج بستر:
چون برای هر سری جوجه معمولاً فقط یک بار از بستر استفاده می شود، از این رو مخارج مربوط به بستر در جوجه های سبک و سنگین یکسان است. بدین ترتیب هزینه سرانه مربوط به بستر برای تولید یک کیلو گوشت در جوجه های سنگین به مراتب ارزانتر از جوجه های سبک وزن می باشد.
6- هزینه مربوط به غذا:
راندمان تبدیل غذا به گوشت هر چه سن جوجه بیشتر می شود کمتر می گردد ولی این کاهش راندمان به حدی نیست که از نظر اقتصادی به صرفه نباشد این امر البته بسته به نژاد، نوع غذا و طرز غذا دادن فرق می کند. معمولاً چون در سنین بالاتر از نظر کیفیت تغییراتی در جیره غذائی داده می شود و درصد پروتئین کاهش می یابد جیره غذائی ارزان تر تمام می شود از این رو تا حدی ارزان تمام شدن جیره غذائی جبران کاهش راندمان غذائی را می نماید. از این رو هر چه جوجه های گوشتی ارسال شده به بازار بیشتر نزدیک به وزن استاندارد (1700 گرم) باشد، احتیاج کمتری به جوجه یک روزه و سوخت و بستر و دارو و واکسن و کار بوده و برعکس چنانچه این مسئله رعایت نشود، ضایعات مواد مزبور بیشتر خواهد بود.

دوم ) ضایعات در مرحله بهره برداری:
در مورد جوجه گوشتی این مرحله شامل کشتار بسته بنندی و عرضه به بازار و در صورت لزوم ذخیره کردن در سردخانه می باشد و در مورد مرغ تخمگذار شامل جمع آوری تخم مرغها، درجه بندی کردن و عرضه به بازار است. ضایعاتی که در این مرحله وجود دارد به دین قرار است:
1- ضایعات مربوط به شکستن تخم مرغ :
طبق مطالعات انجام شده در حدود 3/7 درصد از کل تخم مرغ تولید شده دچار شکستگی شده و غیر قابل مصرف می گردد. به دین ترتیب که 6/3 درصد در مزرعه و 7/3 درصد در هنگام درجه بندی کردن و حمل و نقل و فرستادن به بازار می شکند. مطالعات مقدماتی در ایران نشان داده که شکستگی تخم مرغ در ایران بیش از 10 درصد می باشد که قسمتی از آن در اثر نازک بودن پوسته تخم مرغهای تولید شده و قسمت اعظم آن در اثر غلط بودن وضع مارکتینگ است. علت نازک بودن پوسته تخم مرغها را در ایران می توان به علت گرمای محیطی و تغذیه نامناسب از نظر میزان کلسیم و فسفر و بالاخره شرایط نگاهداری و ساختمان لانه دانست.
2- کم شدن بازده غذا در اثر حرارت :
بهترین حرارت برای مرغ ها در حدود 18-15 درجه است. بالا رفتن حرارت و پائین آمدن آن هر دو سبب کاهش راندمان غذا می شود. بالا رفتن حرارت از میزان مناسب ذکر شده بیشتر در کاهش راندمان غذا اثر دارد. تجربه نشان داده است که هر قدر درجه حرارت محیطی بالا می رود = میزان خوردن غذا و همچنین ضریب تبدیل آن به بهره کاهش می یابد. علت این امر این است که از نظر فیزیولوژیکی مرغ تا زمانی که احتیاجاتش از نظر انرژی تأمین نشده از خوردن دست نمی کشد لذا اگر هوا گرم باشد چون انرژی مورد احتیاج طیور کم است لذا مرغ غذای کمتری می خورد و چون در مقدار غذای خورده شده مقدار کافی پروتئین و سایر مواد غذائی موجود نیست لذا احتیاجات مرغ کاملاً تأمین نشده و میوان محصول کاهش می یابد. عکس این امر در مورد کاهش حرارت مشاهده می شود از این رو برای رفع این اشکال باید دو فرمول غذای طیور در زمستان و تابستان داده شود تا از نظر ضریب تبدیل غذائی اختلال بوجود نیاید. بدین جهت معمولاً جیره مرغهای تخمی در تابستان باید دارای پروتئین بیشتر و انرژی کمتر و در زمستان پروتئین کمتر و انرژی بیشتر داشته باشد.
3- کم شدن بازده غذائی در اثر فرمولهای نامناسب :
نکته دیگری که به میزان زیاد سبب کم شدن راندمان غذا می گردد نامناسب بودن ترکیب جیره غذائی است.
افزایش و کاهش نسبتهای معین شده برای جیره غذائی طیور هر دو سبب کم شدن استفاده از غذا می گردد.
4- وجود ضایعات در اثر رعایت نکردن محدودیت غذائی در نیمچه های تخمی.
5- کم شدن بازده غذائی در اثر عدم توجه به درصد تولید :
چنانچه در تمام مدت تخم گذاری بدون توجه به درصد تولید جیره غذائی یکنواخت در اختیار گله مرغ قرار داده شود راندمان غذا پائین می آید، زیرا اگر جیوه یکنواخت و مثلاً براساس 15 درصد پروتئین باشد در هنگامی که درصد تولید پائین است (کمتر از 65 درصد) مقدار بیشتری پروتئین در اختیار مرغ قرار می گیرد که سبب اتلاف غذا شده و اقتصادی نیست. برعکس هنگامی که تولید بالاست میزان پروتئین به اندازه کافی نیست از این رو چون احتیاجات مرغ به طور کامل تأمین نمی شود درصد تولید پائین می آید که در هر صورت سبب کاهش راندمان غذا به بهره می گردد، از این رو باید بسته به میزان درصدتخمگذاری تغییرات لازم را در جیره غذائی داد و متأسفانه چنین چیزی در ایران متداول نیست. بدین ترتیب عوامل ذکر شده در فوق سبب می شود که راندمان غذا کاهش یافته و ضایعات بالا رود.
ضایعات ناشی از فرستادن جوجه در وزنهای پائین:
مسئله اینکه جوجه کبابی گوشتی در چه سن و در چه وزنی به بازار ارسال گردد عامل مهمی از نظر ضایعات به شمار می رود. معمولاً از نظر اقتصادی بهترین وزن برای فرستادن جوجه ها به بازار وزن متوسط 1800 گرم می باشد. در این وزن حداکثر بهره وری حاصل می شود در صورتی که در ایران عملاً وزن جوجه های ارسال شده به بازار به مراتب کمتر از این حد است.
ضایعات در مرحله بعد از بهره برداری:
در این مرحله ضایعات شامل بقایای طیور می گردد که متأسفانه چنانچه باید و شاید در ایران مورد استفاده قرار نمی گیرد. این ضایعات به اختصار به قرار زیر است:
1- ضایعات باقیمانده کارخانجات جوجه کشی :
بقایای کارخانه جوجه کشی معمولاً از پوست تخم مرغهای جوجه شده، تخم مرغهای بی نطفه، تخم مرغهای نطفه مرده، تخم مرغهای جنین مرده و جوجه های وازده و تلف شده تشکیل شده است، به اضافه در بعضی تشکیلات جوجه کشی که جوجه های تخمی را به صورت سکس شده می فروشند جوجه خروسها را به دور می ریزند، مقدار زیادی جوجه خروس یکروزه به این بقایا اضافه می شود در ایران این بقایا به دور ریخته می شود حتی برای معدوم کردن آن نیز هزینه های زیادی صرف می شود.
طبق بررسی ها و مطالعات، پودر بقایای کارخانجات جوجه کشی دارای 27 درصد پروتئین و 21 درصد کلسیم و 65/0 درصد فسفر و مقدار زیادی مواد غذائی دیگر است که به سهولت می توان از آن برای تغذیه مرغهای تخمی استفاده نمود.
2- ضایعات بقایای کشتارگاههای طیور:
در هنگام کشتار معمولاً 3 درصد سر و 5 درصد پا و به طور کلی 22 درصد بقایا وجود دارد و چنانچه شاهپرها را نیز جزو این بقایا حساب کنیم، روی هم رقم 23 درصد از لاشه شامل بقایا می گردد. پودر این بقایا معمولاً شامل 70 درصد پروتئین است که منبع بسیار خوبی از نظر لیزین و سیستین و متونین به شمار می رود و میزان چربی آن حدود 15 درصد می باشد. نسبت درصد ترکیبات پودر بقایای کشتارگاهها به قرار زیر می باشد:
رطوبت 3/9 ، پروتئین 5/71، عصاره اتری 2/15، مواد هیدروکربنه 5/0 ، خاکستری 5/3 و انرژی متابولیسم در کیلو 1720.
از نظر اسید امینه ترکیبات آن به قرار زیر می باشد:
آرژنین 55/4 ، سیستین 15/3 ، گلیسین 22/6 ، هستیدین 15/1 ، لوسین 85/5 ، ایزولوسین 2/3 ، لیزین 93/2 ، تی یوتی 49/1.
متأسفانه با وجود کمبود شدید مواد اولیه پروتئینی در جیره غذائی طیور هیچ گونه استفاده ای از این بقایا به علت نبودن کشتارگاههای مجهز در ایران نشده است و در حقیقت جزو ضایعات به شمار می رود، در حالی که پودر این مواد از نظر تغذیه می تواند به راحتی جانشین قسمت زیادی از پودر ماهی وارداتی گردد.
موارد استعمال واکسن :
عمل واکسیناسیون در موارد زیر انجام می گردد :
برای جلوگیری از بروز بیماریهائی که معالجه آنها مشکل و اصولاً غیر مقدور باشد، واکسیناسیون به طیور منطقه ای که بخواهند از مناطق آلوده یا مشکوک دیگر طیور بدانجا وارد کنند.
واکسیناسیون به طیوری که از تخم آنها به منظور جوجه کشی استفاده می شود، زیرا در صورت بروز بیماری این طیور خسارات جبران ناپذیری ایجاد خواهد شد.
در مواردی که نباید واکسن تزریق کرد :
1) طیوری که مبتلا به انواع کوکسیدیوز باشند.
2) طیوری که مبتلا به بیماری های تنفسی از قبیل کریزاسیاردی باشند.
3) طیوری که مبتلا به بیماری های انگلی روده هستند.
روشهای مختلف واکسیناسیون (مزایا و معایب)
1- روش آشامیدنی :
ابتدا باید به ازاء هر یک لیتر آب 100 سی سی شیر چربی گرفته به آب آشامیدنی اضافه کرد و خوب مخلوط نمود. این عمل به منظور طولانی کردن حیات ویروس زنده و در عین حال ترسیب مواد معدنی زاید در آب چاههای عمیق توصیه می شود. سپس بسته به سن طیور، واکسن را در آب مخلوط با شیر به نسبت زیر مخلوط نمود. چنانچه سن طیور 4-3 هفته باشد، نسبت رقیق کردن واکسن هر 1000 دز واکسن در 25 لیتر آب مخلوط شده با شیر در سن 7-5 هفته هر 1000دز واکسن در 40 لیتر آب مخلوط شده با شیر، چنانچه پس چرخ بدون در دسترس نبود، کافی است واکسن را فقط در آب خنک رقیق نمود و بلافاصله به طیور بخورانند.
در هنگام واکسن دادن باید نکات زیر را مراعات نمود.
1- ظروف آبخوری باید تمیز و عاری از هرگونه آغشتگی با مواد ضدعفونی کننده باشد.
2- برای رقیق نمودن واکسن نباید از آب لوله کشی شهرها که حاوی مواد ضدعفونی کننده است استفاده نمود.
3- تعداد آبخوری ها را باید به دو برابر مواقع معمولی رساند.
4- ظروف آبخوری محتوی واکسن نباید در معرض نور مستقیم آفتاب قرار گیرد.
5- بهتر است جوجه ها یا مرغ ها را تا چند ساعت قبل از دادن واکسن آشامیدنی تشنه نگهداشت.
6- واکسن باید کاملاً تازه باشد و برای حمل آن از یخدان های حاوی یخ استفاده شود. واکسن نباید بیش از 3-2 روز نگاهداری کرد.
7- واکسن را باید در محوطه یخ ساز یخچال یا فریزر که حرارت زیر صفر باشد نگاهداری کرد.
مزایاو معایب روش آشامیدنی :
مزایای این روش به قرار زیر است :
1) احتیاج به گرفتن طیور نیست از این رو استرس برای گله بوجود نمی آید.
2) احتیاج به حداقل کار و کارگر می باشد.
3) عکس العمل واکسن در جوجه ها ملایم است و خطر عکس العمل شدید واکسن وجود ندارد.
معایب روش آشامیدنی به این قرار است:
با خوراندن واکسن در آب آشامیدنی اگر تمام شرایط حفظ و به کار بردن صحیح واکسن هم رعایت شده باشد باز نمی توان مطمئن بود که همه جوجه های موجود در گله از آب آشامیدنی واکسن دار به اندازه معین استفاده کرده باشند و در نتیجه میزان ایمنیت که در بدن جوجه ها بوجود می آید متغیر است و از نظر ایمنیت یکنواختی که در گله وجود ندارد، در بعضی ممکن است هیچ ایمنیت تولید نشده باشد و در برخی دیگر ایمنیت ضعیف بوجود می آید. تجربه نشان داده است که نسبت درصد این قبیل جوجه ها در مرغداری در معرض هجوم بیماری نیوکاسل قرار گیرد. ممکن است تعدادی از جوجه ها که ایمنیت ندارند یا به قدر کافی ندارند به بیماری دچار شوند.
به علاوه در روش آشامیدنی به طور کلی تیتر ایمنیت پائین تر از روش های دیگر است. از این رو نظر پیشگیری در نواحی خیلی آلوده روش مطمئنی نیست و حداقل باید برای بار اول از روش های دیگر استفاده نمود.
2- روش قطره چشمی یا بینی :
در این روش میزان رقیق کردن واکسن بسته به نوع قطره چکان فرق می کند. واکسن را باید طوری رقیق کرد که در هر قطره یک دز واکسن وجود داشته باشد. به عنوان مثال اگر از قطره چکان های معمولی که مخصوص نیوکاسل است استفاده می شود، این قطره چکان ها هر یک سی سی مایع را به 50 قطره تبدیل می کند و در این صورت اگر از واکسن 100 دزی استفاده می شود باید به هر 100 دز واکسن 2 سی سی آب مقطر اضافه نمود. چنانچه از قطره چکانی استفاده شود که هر یک سی سی مایع را به 25 قطره تقسیم کند و در این صورت باید هر 100 دز واکسن را در 4 سی سی رقیق کرد به طوری که هر قطره حاوی یک دز واکسن باشد.
مزایا و معایب روش قطره چشمی :
در این روش ایمنیت در جوجه یکنواخت است بدین دلیل تیتر آنتی بادی در بدن بالاتر از روش های دیگر است.
معایب این روش عبارتند از :
1) گرفتن جوجه ها سبب بوجود آمدن استرس در آنها می گردد.
2) احتیاج به وقت بیشتر و کارگر بیشتر دارد.
3) واکسن به طور عمیق در دستگاه تنفسی نفوذ نمی کند.
4) در سنین بالا استفاده از این روش مشکل است.
3- روش اسپری :
طرز کار، بسته به نوع ماشین متفاوت است ولی به طور کلی در دستگاههای اسپری معمولی طرز کار به قرار زیر است :
برای واکسینه کردن 1000 قطعه طیور باید 70 سی سی محلول 20 درصد گلیسیرین را آماده ساخت و سپس 1000 دز واکسن را در 30 سی سی آب حل نموده به مایع قبلی اضافه نمود به طوری که حجم مجموع به 100 سی سی برسد، سپس این 100 سی سی را برای 1000 قطعه طیور طوری مصرف نمود که در عرض 3 دقیقه در روی آنها در هوا پاشیده شود.
چنانچه دسترسی به گلسیرین نباشد، از آب مقطر به تنهائی به عنوان حلال می توان استفاده کرد. در هنگام کار باید به نکات زیر توجه داشت :
1- قبل از اسپری کردن مرغداری باید در و پنجره های سالن را بسته و دستگاههای تهویه و پنکه را خاموش نمود.
2- واکسن نباید در ارتفاع یک متری بالای سر طیور در هوا پاشیده شود.
3- ماشین اسپری باید به آرامی حرکت داده شود تا واکسن به طور یکنواخت روی جوجه ها پاشیده شود.
4- مدت 15 دقیقه بعد از پاشیدن واکسن در هوا باید درها و پنجره های مرغداری بسته بماند.
مزایا و معایب روش اسپری :
مزایای این روش به قرار زیر است :
1) صرفه جویی از نظر کارگر
2) اجتناب از استرس در گله زیر احتیاج به گرفتن طیور که اغلب سبب ناراحتی آنها می شود نیست.
3) صرفه جوئی در زمان و سرعت عمل و سهل بودن روش.
4) به علت این که واکسن مستقیماً در روی دستگاه تنفسی پاشیده می شود، تأثیر آن از نظر ایمنیت بهتر است.
معایب روش اسپری :
ایمنیت یکنواخت نیست زیرا ممکن است بعضی از جوجه ها به قدر کافی واکسن دریافت ندارند، از این رو در هنگام هجوم بیماری بلا دفاع هستند. با توجه به مطالب ذکر شده در این روش برای اولین بار از نظر واکسیناسیون نیوکاسل نباید از روش اسپری استفاده کرد و چکاندن واکسن در چشم یا طریقه تزریقی بهتر است ولی برای واکسیناسیون های بعدی می توان از روش اسپری به خوبی استفاده نمود. روش واکسیناسیون به طریقه اسپری را می توان منحصراً برای واکسینه کردن طیور برعلیه نیوکاسل و برونشیت به کار برد.
4- روش گردپاشی :
این روش که در بعضی از کشورها متداول است واکسن را به صورت گرد درآورده و با دستگاههای مخصوص به صورت غبار در لانه و در روی مرغها می پاشند. مزایای این روش این است که طیور دستکاری نمی شود، از این رو استرس بوجود نمی آید. به علت قابلیت نفوذ ایمنیت بافتی نیز در این روش زیاد است.
معایب این روش :
عدم ایمنیت یکنواخت می باشد زیرا ممکن است بعضی از طیور به اندازه کافی واکسن دریافت ننمایند. چون این روش در ایران متداول نیست، زیاد شرح نمی دهیم. به طور کلی مرغدار می تواند بسته به امکانات خود و محل و موقعیت مرغداری یکی از روشهای ذکر شده در فوق را انتخاب کند ولی در تمام این موارد باید نکات اساسی زیر را در نظر داشت :
1- تمام طیور یک مرغداری باید در یک زمان واکسینه شوند. در ضمن گله مورد واکسیناسیون باید کاملاً سالم باشد.
2- اگر مرغداری برونشیت عفونی وجود دارد تا سه هفته پس از بهبود کامل آنها نباید هیچگونه واکسیناسیون برعلیه نیوکاسل انجام شود.
3- آن دسته از طیوری که علائم بیماری تنفسی مانند سی . آر . دی (C.R.D) و ریزی چشم نشان می دهند، نباید قبل از درمان واکسینه شوند.
4- در هوای گرم عمل واکسینه کردن باید در ساعات صبحگاهی که هوا خنک است انجام گیرد.
5- در زمستان که در عصر یا غروب عمل واکسیناسیون انجام می شود، برای جلوگیری از استرس می توان از نور آبی استفاده نمود.
6- برای جلوگیری از عکس العمل طیور در مقابل واکسن می توان به مدت 24 ساعت آنتی بیوتیک در آب آشامیدنی آنها اضافه نمود و یا از ویتامین جهت کاهش استرس استفاده نمود.
7- بین دو واکسیناسیون مختلف باید حداقل یک هفته فاصله باشد تا استرس ناشی از واکسن قبلی بر طرف شود.
عواملی که در تولید دخالت دارند عبارتند از 1- سرمایه 2- کار 3- مدیریت . البته هیچ یک از عوامل فوق بر دیگری اولویت ندارند . بدون داشتن یک مدیریت خوب نمی توان یک سرمایه اقتصادی واحد را بنا نهاد و بدون داشتن افراد فنی و کاردان نمی توان یک سرمایه را به گردش در آورد و بدون سرمایه نیز نمی توان کار کرد .
اقتصاد مرغداری منوط به داشتن یک سری اطلاعات فنی وتجربی است . مثلا اگردر مدیریت یک واحد یک صد هزار قطعه ای مرغ گوشتی یک مقدار سهل انگاری نماییم و ترکیب جیره غذایی طوری باشد که ظریب تبدیل غذایی بالا رود و قطعه 5/. ریال در روز دان بییشتری مصرف کند و یا ریخت وپاش نماید روزانه 50000هزار ریال و ماهانه 1500000 ریال و سالانه 18000000ریال متضرر خواهیم شد .
شرایط محلی . جایگاه مناسب برای پرورش طیور :
برای موفقیت در کار مرغداری اولین مسئله انتخاب زمین و جایگاه مناسب می باشد . از نظر شرایط جغرافیایی ، در نظر گرفتن جهت بادهای فصلی می تواند در ساختن بنا به ما کمک کند . سالنهای مرغداری باید به گونه ای بنا شود که اصولا در جهت باد قرار گیرد و از کوران هوا جلوگیری و باعث تهویه خوب و جلوگیری از فشار باد بر سالنها شود ضمنا ساختمان ها باید طوری باشد که دارای حد اکثر اشعه آفتاب در زمستان باشد . از این رو بهترین جهت برای لانه جهت جنوبی یا شرقی است و دراین جهت ها اثر باد معمولا"کمتر است . مصالح مورد استفاده در لانه ها از مواد ارزان قیمت تشکیل شده باشد . دسترسی به آب لوله کشی وبرق شهر از امتیازات مهم پرورش طیور است . حریم جایگاه با مرغداری اطراف حداقل 500 متر باشد . از نظر شرایط بهداشتی مسئله تهویه از مهمترین اصول در این جایگاه ها می باشد و به وسیله تهویه می توان میزان رطوبت لانه را ثابت نگه داشت . همچنین باید گازهای مضر تولید شده در سالن را خارج نمود چون متابولیسم در پرندگان بسیار بالا می باشد . از این رو مقدار هوای مورد نیاز آنها در واحد وزن نسبت به دا مهای بزرگتر زیاد تر است ، به هر حال رطوبت سالنهای مرغداری نبایستی از 70% بیشتر باشد . تهویه ناقص سبب به وجود آمدن بیماری های تنفسی به خصوص سی آردی میشود . تهویه در زمستان اقلب مشکل تر از تابستان است زیرا تهویه در زمستان موجب سرد شدن لانه می گردد و این امر اگر به خوبی و دقت انجام نگیرد باعث تغییر ناگهانی حرارت می گردد و خطر سرما خوردگی، برونشیت وکوریزا را افزایش می دهد . مسئله دیگر حرارت می باشد که میزان آن در سالنها پرورش جوجه در سنین مختلف رشد ( از 35 درجه در روز اول تا 20 درجه در هفته ششم) متغیر و در مرغداریهای تخمگذار بهترین درجه حرارت 18-30 درجه سانتی گراد در نظر گرفته می شود.از دیگر شرایط بهداشتی لانه رطوبت می باشد که به علت متابولیسم بالا و همچنین ظریب مصرف آب طیور نسبت به سایر دام ها مقدار تبخیر از ریتین را زیاد می کند چنانچه رطوبت در لانه افزایش یابد شرایط برای بیماری های میکروبی وانگلی مهیا می گردد . به وسیله تهویه خوب می توان از تراکم رطوبت لانه کاست .
وظایف روزانه کارگر مرغداری :
1- تنظیم درجه حرارت 2- تهویه مناسب 3- دان دادن 4- آب دادن 5- جمع کردن جوجه های کسل 6- نظافت سالن و جلو فارم 7- جمع کردن تلفات 8- گزارش روزانه به مسئول مرغداری 9- خشک نگهداشتن بستر 10- کنترل بخاری ها
1- تنظیم درجه حرارت : روز اول 33 درجه، بعد روزی 5/. درجه را کم می کنیم تا به 25 درجه سانتی گراد در هفته چهارم برسیم .
2- تهویه مناسب : باز کردن پنجره ها در شرایطی که هوا گرم می باشد و تعویض هوای سالن و بستن پنجره ها در مواقع طوفانی و هوای سرد .
3- دادن دان : روزانه باید چهار مرتبه به جوجه ها دان داد و روزی یک مرتبه دان خوری کاملا خالی شود و روزی یک مرتبه دانخوری را با دست به هم زد . در ضمن نباید دان دانخوری از 3/1 ارتفاع بشتر باشد .
4- آب دادن : روزانه مخصوصا" در تابستان باید چهار مرتبه آب آبخوریها را تعویض کرد و روزی یک مرتبه آبخوریها را با آب تمیز شست و هفته ای یک مرتبه با هالامید و یا زرمکس ضد عفونی نمود و اگر آبخوری اتوماتیک است روزانه باید یک مرتبه آن را ضد عفونی کرد .
5-جمع کردن جوجه های کسل و کوچک و مجزا نگهداشتن آنها و دادن آب و دان دستی به آنها .
6- جمع نمودن تلفات در یک سطل در جلو سالن و تحویل دادن آن به مسئول مرغداری .
7- کارگر مرغداری باید وضع سالن خود را به مسئول مرغداری گزارش دهد.
8- تنظیم ارتفاع آبخوری و دانخوری نسبت به سن ورشد جوجه ها .
9- خشک نگهداشتن بستر : برای خشک نگهئاشتن بستر باید با گرم کردن سالن وتهویه هوا از رطوبت زیاد جلوگیری کرد .
10- منظور از کنترل بخاری ها تنظیم درجه بخاری ها نسبت به درجه حرارت لازم و تامین سوخت آن می باشد .

1- خرید وپرورش جوجه ها :
جوجه ها باید از موسسه ای مطمئن که گله های پرورشی سالم دارند خریداری شوند و در این مورد باید دقت نمود که جوجه ها استعداد تخم گذاری خوبی را به ارث برده باشند . این جوجه ها ممکن است ازیک نژاد خالص و یا آمیخته از یک نژاد مشهور باشد . سویه های تخمی معروف در بازار عبارتند از : بابلوک ، هوبارد ، های لاین، نیک جیک ، هایسکس
سه کیفیت دیگر که جوجه ها باید واجد آن باشند عبارتند از همگنی جوجه ها ، آرام بودنشان و مقاومت آنها
2-اعمالی که قبل از رسیدن جوجه ها باید انجام داد :
15 روز قبل از رسیدن جوجه ها باید ساختمان آنها تمیز و گند زدایی شود و برای این کار از آب آهک و فلامپاژ( شعله افکن) و فرمالین جهت ضد عفونی استفاده می شود و همچنین از ژرمکس وآنتی جرم جهت سم پاشی و از B.H.C جهت از بین بردن کنه استفاده می شود .
دو روز قبل از رسیدن جوجه ها باید بستر آماده وپهن شود – محل پرورش جوجه ها گرم شود – درجه حرارت الوزها تنظیم شود .
3- موقع رسیدن جوجه :
جوجه ها در موقع رسیدن باید در دسترس خود A- آب ولرم در آبخوری ها به اندازه دلخواه داشته باشند B- غذای مخصوص جوجه های یک روزه ویا ذرت خورد شده ( آرد ذرت ) به مقدار کافی داشته باشند و این غذا به صورت زیر در اختیار جوجه ها قرار خواهد گرفت :
الف- روی ورقه های کاغذی
ب- روی صفحات مقوائی و این مقواها در آخر هفته اول پرورش بیرون ریخته میشود.
ج- روی مقواهای حفره دار یا صفحات پلاستیکی قالب ریخته شده.
4- کوچک نمودن محوطه گردش جوجه ها :
گردش جوجه های تازه وارد را باید محدود کرد چه در غیر این صورت ممکن است از منبع گرما زیاد دور شوند . محل محصور کردن جوجه ها به وسیله کارتن هایی که دارای 40 سانتی متر ارتفاع هستند عملی می شوند . فاصله مقواها از کنار الوز 5/1 متر می باشد و این فاصله به تدریج که سن جوجه ها بیشر می شود اضافه می گردد . به طوری که در هفته اول به 6/1 متر خواهد رسید . در هفته دوم به 2 متر و به بلاخره در پایان هفته سوم به کلی دیواره محدود کننده حذف خواهد شد .در این موقع برای از بین بردن زوایای محل پرورش در گوشه های سالن تکیه از مقوا قرار می دهیم . در غیر این صورت تجمع جوجه ها در در گوشه های ساختمان ممکن است سبب خفگی و مرگ آنها شود . پس از ورود جوجه ها باید از ایجاد هر گونه جریان هوا در کف سالن پرورش جلوگیری کرد .
5- درجه حرارت در پرورش جوجه ها :
شروع پرورش جوجه ها درجه حرارت مناسب بین 32 تا 35 درجه سانتی گراد صورت می گیرد و این مقدار حرارت در 3 سانتی متر بالای بستر و در لبه سرپوش الوز اندازه گیری می شود . یک مرغدار با تجربه با یک نگاه می تواند راحتی یا ناراحتی جوجه های خود را تشخیص دهد بدین قرار که : اگر محیط مناسب حال آنها باشد جوجه ها دورادور منبع حرارتی یک دایره منظمی را تشکیل میدهند که بر حسب تغییرات درجه حرارت از آن دور یا به آن نزدیک تر می شوند .به علاوه یک جیک جیک معمولی وطبیعی معلوم کننده عالی بودن شرایط محیط است . حال آنکه صدای کوتاه و غیر طبیعی ، برعکس مشخص کننده درد ورنجی است که مرغدار را به کمک می طلبد و این حالتی است که جوجه های منفرد که به طور اتفاقی از منبع حرارتی دور شده اند بروز می دهند . هر چند هم مرغدار و کارگرانش با تجربه باشند باز هم وجود میزان الحراره یکی در کناره الوز و دیگری در داخل ساختمان پرورش عالی ترین وسیله احتیاط و کنترل می باشد .
6- درجه حرارت اطاق پرورش جوجه ها:
قرار دادن دیواری از مقوا که دارای ارتفاعی حدود 30- 40 سانتیمتر باشد در حول الوز لازم می باشد و این عمل سبب می شود که جوجه ها نتوانند از دور منبع حرارتی دور شوند و سرما بخورند . در مورد دیواره محدود کننده ممکن است در تابستان از یک شبکه سیمی استفاده شود . تمام اینها تابعی هستند از تجربه مرغدار ، اگر هوا ملایم باشد دیواره مذبور آخر هفته برداشته می شود ، لاکن تمام تغییرات حرارتی بایستی به طور تدریجی صورت بگیرد و از تغییرات ناگهانی و شدید جلوگیری به عمل بی آید.
7- رطوبت :
بستر باید نه زیاد خشک ونه زیاد مرطوب باشد ، در صورت خشک بودن گرد و خاک زیاد زمینه را برای بیماریهای تنفسی مساعد می نماید و در صورت مرطوب بودن کوکسیدی ها می توانند به زندگی خود ادامه دهند . مقدار رطوبت بستر بایستی بین 50 تا 70% باشد .

استرس در مرغداری :
استرس عبارتست از تظاهرات مربوط به اختلال در وضع کار دستگاه بدن . در حقیقت استرس عبارت است از یک نوع شوک فیزیولوژیکی ، هر استرس منجر به کاهش تولید می گردد . شرایط منطقه ای یکی از علل مستعد برای پذیرش استرس به شمار می آیند ، مانند نگهداری طیور در مناطق سرد یا در مناطق گرم . بیماریهای خفته از قبیل سی اردی ، کلی باسیلوز ، کوکسیدیوز و غیره هر یک می توانند زمینه طیور را برای پذیرش استرس آماده نگه دارند .
معمولا برای پیشگیری از بیماری ها در گله های طیور سه راه عملی وجود دارند که عبارتند از :
الف - بهداشت در مرغداریها : نکاتی که باید در این مورد رعایت نمود بدبن قرار است :
1- انتخاب جوجه های سالم : از مهمترین اصولی که باید به آن توجه نمود تهیه جوجه سالم می باشد زیرا از پرورش جوجه های ضعیف و مشکوک نمی توان انتظار نتیجه خوب و عوائد کافی داشت . اگر جوجه از نظر منظوری که پرورش داده می شود مناسب نباشد راندمان مطلوب را نخواهد داشت و ضایعات بالا می رود زیرا ضریب تبدیل بالا رفته و درصد تلفات زیاد می شود . برای تشخیص جوجه های ضعیف و بیمار از جوجه های سالم و قوی می توان از آزمایشات زیر استفاده کرد .
-- جوجه های که در هنگام تحویل گرفتن تمام یا قسمتی از بدنشان رطوب باشد ، باید حذف گردد.
-- جوجه هایی که آثار فلجی نشان می دهند باید شناخته وحذف شوند .
-- جوجه های که ورم ناف دارند باید شناخته وحذف شوند .
-- جوجه های ریز وضعیف وآنهایی که دارای منقار کج وغیر عادی هستند باید حذف گردد .
ب- تغذیه مناسب : از نظر ژنتیکی نژاد های که دارای رشد سریع و تولید زیاد می باشند باید تغذیه مناسب نیز داشته باشند . در غیر این صورت به سرعت آثار کمبود غذایی و بیماریهای ناشی از آن در گله ظاهر می شود . از این رو باید جیره غذایی حساب شده با توجه به نژاد وسن و شرایط محلی و فصل در اختیار آنها قرار داد . زیرا چنانچه مقدار غذا کم یا زیاد تر از حد لازم باشد ، بیماریهای تغذیه ای در گله ایجاد شده و زمیبه را برای شیوع بیماریهای عفونی آماده می کند .
ج- شرایط لانه و تراکم مناسب : برای اینکه بیماریها به آسانی از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل نشود ، با ید مرغداری ها به اندازه کافی از هم فاصله داشته باشند .
د- نگهداری گله بر حسب سن : مسئله سن در پیشگیری از بیماریها بسیار مهم است . مرغهای بالغ ممکن است اغلب حامل بیماریهای عفونی و انگلی به خصوص انگلهای رودهای و کوکسیدیوز باشند ، بدون اینکه هیچ گونه نشان ظاهری در آنه وجود داشته باشد ، ولی این مرغ ها به آسانی می توانند مرغها و جوجه های جوان ار آلوده کنند از این رو هرگز نباید جوجه های کوچک وگله های جوان و مسن را در کنار هم نگهداری کرد .
ن- معدوم کردن تلفات : لاشه های مرغهای تلف شده اغلب منشا خطر ناکی برای بیماری در مرغداری می باشند . ولذا باید آنها را در کوره های مخصوص سوزاند . اگر این کوره ها وجود نداشته باشند باید در مرغداری از چاه استفاده کرد و هر چند روز یکبار به مقدار کافی آهک و یا ماده ضد عفونی در چاه ریخت .
و – تشخیص مرغهای بیمار و ضعیف : اگر جدا کردن مرغ های بیمار به سرعت انجام گیرد ، علاوه بر اینکه ممکن است از خطر اشاعه وتوسعه بیماری در بین بقیه مرغ ها جلوگیری کرد ، مرغ های مبتلا نیز زیاد لاغر نشده و از نظر مصرف انسانی نیز مشکلی نخواهند داشت .
ه – جلوگیری از ورود آلودگی از خارج به مرغداری : چون تشکیلات هر مرغداری به انحاء مختلف با محیط خارج در تماس است و این ارتباط روزمره گاهی ممکن است سبب انتقال عوامل بیماریزا به داخل مرغداری شود ، بدین لحاظ باید این راه ها را شناخت و از نظر جلوگیری از اشاعه بیماری به داخل مرغداری تدابیر لازم را اتخاذ کرد .
-- ماشین حمل دان بیشتر مرغداری ها غذای مرغ را به صورت آماده و یا به صورت مواد اولیه از کارخانجات خریداری می کنند . اغلب دیده شده است که کامیون و یا گونی هایی که برای حمل این مواد به کار برده می شوند به علت تماس داشتن با مرغداری های گوناگون آلودگی را از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل می کنند .برای جلوگیری از این امر توصیه می شود که مواد اولیه به صورت آماده به وسیله ماشین های اختصاصی و گونی هائی حمل شود که هیچ گونه آلودگی نداشته باشد .ضمنا" سعی شود که ماشین ها قبل ار ورود و پس از خروج از مرغداری ها به خوبی ضد عفونی گردند.
-- کارتن های حمل تخم مرغ: این کارتن ها به علت اینکه به مرغداری ها، و مراکز فروش مختلف برده می شوند سبب اشاعه بیماریهای مختلف انگلی و میکروبی و ویروسی در مرغداری های سالم گردند . بدین جهت یا باید از کارتون نو برای هر دفعه مصرف کرد ویا چنانچه امکان پذیر است قبل از ورود به مرغداری ها آنها را ضد عفونی کرد یا حداقل دور از لانه ها نگهداری نمود.
-- قفس حمل مرغ: قفس های حمل مرغ که توسط خریداران تهیه می شود ،اغلب از یک مرغداری به مرغداری دیگر حمل می شود که ممکن است سبب انتقال آلودگی در مرغداری های سالم گردد.
-- ورود افراد مختلف به مرغداری: افراد مختلف به خصوص کسانی که از نظر شغلی مانند دکتران دامپزشک، ویزیتورهای دارویی ، کارگران وامثال آنها که با مرغداری های مختلف سر وکار دارند ممکن است آلودگی را از یک مرغداری به مرغداری دیگر منتقل کنند .چنانچه ورود این قبیل افراد به مرغداری ضروری باشد باید کفش و لباس خود را تعویض نمایند. ضد عفونی کفش ها در جلو درب ورودی برای هر نوع ویزیتور ضروری است.
بیماری C.R.D ( بیماری مزمن تنفسی) CHRONIC RESPIRATORY DISEASE
یکی از بیماریهای مهم تنفسی در طیور است . عامل آن مایکو پلاسما می باشد .مایکوپلاسما گالی سپتیکوم ایجاد بیماری C.R.D را در پرندگان باعث می شود .
نشانه ها و دوره بیماری:
بیماری از سن یک هفتگی به بعد در تمام دوره زندگی مرغ ممکن است بروز کند چون یک بیماری تنفسی است. بنابراین نشانه های آن در دستگاه تنفسی دیده می شود. نشانه ها به صورت زکام بروز می کند که شامل تورم ملتحمه چشم ، ریزش از چشم و بینی ، صداهای تنفسی و تنفس با دهان باز مشاهده می شود، سرفه وعطسه نیز از نشانه های بیماری است .پرندگان مبتلا دارای رشد ضعیف بوده ومعمولا از خوردن و آشامیدن در فرم های شدید امتناء می کنند. میزان مرگ و میر بیماری به تنهایی زیاد نیست و معمولا" 3-5 درصد بیشتر نمی باشد ولی در صورتیکه با بیماری دیگری مخلوط شود مرگ ومیر بالا رفته وگاهی تا 20% درصد نیز می رسد. عوامل مستعد کننده زیادی در پیشرفت بیماری دخالت دارندکه مهمترین آنها عبارنتد از نیو کاسل ، بیماری برونشیت و کلی باسیلوز می باشند.عوامل ضعیف کننده که ناشی از بدی پرورش و همچنین بدی تغذیه و یا بیماریهایی نظیر کوکسیدوز، در تشدید بیماری موثر است. تهویه ساین از مسائل بسیار مهم پرورش طیور است .
درمان :
درمان بیماری معمولا" با استفاده از آنتی بیوتیکیهای موثر بر روی مایکوپلاسما صورت می گیرد که مهمترین آنها تایلوزین ،اسپیرامایسین، تتراسیکلین ،لینکومایسین، لکو مایسین می باشد .این داروها را می توان به صورت مخلوط با آب ، غذا و بعضی از آنها را به فرم تزریقی مصرف نمود . علائم ظاهری C.R.D تا حدودی شبیه به نیوکاسل است ولی البته در اینجا تلفات مانند بیماری نیوکاسل وجود ندارد . از علائم عمده بیماری سرفه و عطسه و خرخر کردن و گاهی آب آمدن از بینی است . در ضمن چشم ها حالت آبکی و بادکرده به خود می گیرند و اینحالت است که مرغدارها به آنها سر بادکرده می گویند و اغلب خیال می کنند که مرغهایشان به کریزا مبتلا شده اند. در حالی که این حالت بیشر مربوط است به C.R.D نه کریزا، زیرا در کریزا صورت ورم می کند ، ضمنا" کریزا از 14 هفتگی به بالا بروز می کند. این تشخیص تفریق C.R.D و کریزا می باشد.
پیشگیری :
برای پیشگیری از بروز C..R.Dدو نوع اقدام را می بایست تواما" انجام داد. یکی از این دو اقدام به کار بستن اصول پرورش وبهداشت صحیح است دیگری از بین بردن میکروب C.R.D موجود در بدن جوجه ها با استفاده از داروها در روزهای اولیه است .
به کاربستن اصول پرورش : از نظر پرورش و بهداشت مهمترین مسئله ای که باید به آن توجه کرد موضوع تهویه صحیح می باشد . با توجه به اینکه گرمای کافی به خصوص در چهار هفته اول برای جوجه لازم است ونبایستی این گرما را با بستن پنجره و هواکش تامین کرد . وجود گازآمونیاک و گازکربنیک در اثر تهویه بد و کم شدن میزان اکسیژن در به وجود آمدن این بیماری نقش مهمی دارد . علاوه بر به کار بستن اصول صحیح پرورش و به خصوص تهویه بایستی برای از بین بردن میکروب C.R.D که از روز اول در بدن جوجه ها است نیز اقداماتی به عمل آورد . برای این منظور بایستی در همان روزهای اول زندگی جوجه در آب آشامیدنی جوجه آنتی بیوتیکی که بر روی میکروب C.R.D موثر باشد اضافه کرد .