کشورهای پیشرفته چطور از تولید شیر در کشورشان حمایت می‌کنند؟

سـال 89 بـا اجـرای هدفمنیدی‌یارانه‌ها سیاست توزیع یارانه‌ای شیر متوقف شد و بخـش تقاضـای شـیر بـا چـالش جدی مواجه شد که این چالش دامنگیر بخش تولید است.
تولید جهانی شیر بالغ بر 783 میلیون برای سال 2014 برآورد شده است، (فائو، 2014) کشورهای هنـد، آمریکا، پاکستان و چین از تولید‌کنندگان عمده شیر در جهان هستند، متوسط مصرف سرانه شـیر در جهـان 108 کیلوگرم، در کشورهای توسعه یافته 223 کیلوگرم و در کشورهای در حال توسـعه 76 کیلـوگرم بـرآورد شده است. دولت های مختلف برای تولید شیر در کشورشان حمایت ها و یارانه های مختلفی و متنوعی دارند، اما در ایران وضعیت تولید شیر، بعد از هدفمندی یارانه ها با مشکلات زیادی همراه شد که از قسمت تقاضا، دامن عرضه و تولیدکننده را هم گرفت. مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، به وضعیت حمایت از تولید شیر در کشورهای توسعه یافته جهان پرداخته و آن را با ایران مقایسه کرده است.
براساس این گزارش، مواهب طبیعی مانند دسترسی به مراتع و چراگاه ها، امکانات تامین علوفه، تحقیق توسعه در بخش اصلاح نژاد و تغذیه دام، دستیابی به فن آوری ها و وجود زیر ساخت ها و بازارهای مصرف در توسعه صـنعت دامپـروری نقش اساسی دارد، در کنار این عوامل، اعمال سیاست های حمایتی از تولید منجر به توسعه بخـش دامپـروری شده است (اشنیف، 2014). بخش وسیعی از یارانه های پرداختی به بخش کشاورزی توسط کشـورهای توسـعه یافته، به حمایت از تولید شیر و محصولات لبنی اختصاص می یابد. کشورهای آمریکا، کانـادا، ژاپـن و اتحادیـه اروپا سابقه طولانی در حمایت از بخش دامپروری دارند و در سال های اخیر کشورهایی مانند روسـیه و ترکیـه نیز در رده کشورهای عمده پرداخت کننده یارانه برای تولید شیر و محصولات لبنی در جهان قرار گرفته اند.
 پیشینه و تنوع سیاست های حمایتی در جهان گسترده است. آمریکا از دهه 1940 با اعمال سیاست هـای حمـایتی متنوع، به حمایت تولید شیر مبادرت کرد و این سیاست ها به مرور زمان و متناسب با شرایط تولیـد و بـازار، اصلاح و بازنگری شده است. برخی از حمایت های آمریکا از تولید شیر به قرار زیر است:
-حمایت مستقیم (قیمت گذاری شیر سر مزرعه و الزام به خرید آن توسط صنایع)،
- حمایت غیرمستقیم خرید محصولات لبنی مانند کره، پنیر و شیر خشک بر اساس های قیمت از پیش تعیین شده
-برنامه قرارداد جبران زیان درآمد (قیمت شیر منهای قیمت علوفه)
-برنامه تشویق صادرات محصولات لبنی
-برنامه قیمت گذاری سلف محصولات لبنی
-برنامه توسعه و تحقیق محصولات لبنی
-تعیین نظام سهمیه تعرفه ای خاص برای واردات هر یک از محصولات
-سیاست دیواره شیر
هم چنین دولت صنایع و کارخانجات محصولات لبنی را مکلف کرده است تا قیمت، مقدار، و میزان رطوبت (درصدآب) محصولات لبنی فروخته شده خود را به وزارت کشاورزی اعلام کنند. راستی آزمایی اطلاعات ارائه شده با بازرسی های فصلی از بازار انجام می شود.
در ترکیه نیز بخش دامپروری مورد توجه جدی است و حمایت های گسترده ای از این بخش به عمل می آید. وضع تعرفه بسیار بالا برای واردات محصولات لبنی، پرداخت یارانه صادراتی، توسعه واحدهای صنعتی دامپروری از طریق تامین منابع اعتباری و... از مهمترین سیاست های حمایتی در این کشور است. این کشور علاوه بر وضع تعرفه های بسیار بالا (170 درصد) به منظور تامین مالی سرمایه گذاری در صنعت شیر 25 درصد از قیمت تلیسه وارداتی و 35 درصد از قیمت تلیسه داخلی را به عنوان یارانه به تولیدکنندگان شیر پرداخت می کند.
جدول مقایسه تعرفه وارداتی برای محصولات دامی و لبنی در سال 2014 (درصد)
 علاوه بر موارد ذکر شده توسعه زیرساخت ها، انجام تحقیق و توسـعه گسـترده در حـوزه اصـلاح ژنتیـک، کنترل آفات و بیماری ها، ابداع و نوآوری در حـوزه تغذیـه و بهداشـت دام، ارتقـاء سـلامت محصـول، توجـه بـه ملاحظات زیست محیطی، از سیاست های تاثیر گذار در حـوزه تولیـد و تجـارت محصـولات دامـی اسـت کـه دولت ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم حمایت می کنند.
سیاست های حمایتی در کشور
در ایران تولید شیرخام حدود 8300 هزار تن و مصرف سرانه شیر در حد متوسط سـرانه مصـرف جهـان یعنی حدود 108 کیلوگرم برآورد شده است (معاونت امور تولیدات دامی، 1392). طی سال هـای (1382-92) به طور متوسط خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب 8.9 درصد و 8 درصـد از کـل هزینـه هـای خـوراکی و دخانی خود را صرف تامین شیر و لبنیات کرده اند. از سوی دیگر متوسط مصرف سرانه شیر و محصولات لبنی در مناطق شهری کشور برای سال 1392 حدود 92 کیلوگرم برآورد شده است (بانک مرکزی،1393) علیـرغم محدودیت منابع طبیعی و منابع آب و اراضی کشاورزی و مرتعی برای تامین علوفه، تلاش های صـورت گرفتـه برای دستیابی به خود اتکایی درتولید محصولات لبنی نتیجه بخش بوده است. اما باید در عرصه سیاست گـذاری برای تامین محصولات پروتئین دامی، به الزامات تولید پایدار، رعایت ملاحظات زیسـت محیطـی و حفاظـت از منابع آب و خاک، تاکید بیشتری صورت گیرد.
در دهه های گذشته ابزارهای حمایتی از تولید شیر کشور، از تنوع و گوناگونی نسـبتاً مناسـب برخـوردار است (سیاست خرید تضمینی، توزیع یارانه ای شیر مدارس و خانوارها، اتخاذ تعرفه های تجاری موثر، پرداخـت یارانه تسهیلات برای سرمایه گذاری در بخش، بیمه دام، کنترل آفات و بیماریها، و ایجاد زیر ساختها) بخشی از سیاست های حمایتی دولت بوده است. اما موثرترین و کارآمدترین ابزار حمایتی مطعوف به پرداخـت یارانـه برای شیر و محصولات لبنی در قالب توزیع شیر یارانه ای بین خانوارها و مدارس بوده است که از رهگـذر ایـن یارانه، بخش تولید، صنایع لبنی و مصرف کنندگان بهره مند و منتفع می شده انـد. در سـال 1389 بـا اجـرای طرح هدفمندسازی یارانه ها سیاست توزیع یارانه ای شیر متوقف شد، و عملاً بخـش تقاضـای شـیر بـا چـالش جدی مواجه شد که این چالش هم چنان دامنگیر بخش تولید است، ضمن اینکه اجراء سیاست هـای تجـاری موثر برای ایجاد محدودیت نسبی در واردات محصولات لبنی نیز به تاخیر افتاد و به بهانه تنظیم بازار داخلـی، به واردات محصولات لبنی دامن زده شد، از سوی دیگر با بروز مشکلات اقتصادی و فزایش هزینه هـای تولیـد عملاً سطوح حمایت های دولت از این بخش تعدیل وکاهش یافت مضافا اینکه شرایط اقتصادی و کاهش تقاضا برای محصولات لبنی مشکلات این صنعت را دو چندان کرد.