باکتری اشرشیا کلی ( Escherichia) زمانی بیماری زا می شود که pH لوله گوارش از ۵ بالاتر رود. با استفاده از ترکیبات خاص در جیره غذایی، خوراندن لاکتوباسیل ها یا بعضی از اسید های پوشش دار می توان اسیدیته دستگاه گوارش را حفظ کرد. مانند تمام حیوانات خونگرم که در محیط طبیعی نگهداری می شوند، در زمان کوتاهی پس از خروج از تخم، جمعیت میکروبی در لوله گوارش جوجه ها ایجاد خواهد شد. گونه های مختلف باکتریایی که در لوله گوارش میزبان کلونیزه می شوند به تغییرات حساس می باشند. لوله گوارش در جوجه هایی که تازه از تخم خارج شده اند. تا حدودی عاری از اجرام می باشد و دارای pH نسبتاً بالا و باکتری های غیر بیمارزایی مانند لاکتوباسیلوس ها است که کاهش pH را در حدود ۴ تا ۵ ممکن می سازد. باکتری های بیماریزای روده ای ( Enteropathogenic) نظیر اشریشیا کلی در pH بالاتر از ۶ تا ۷ ، فعالیت مطلوبی را لز خود نشان می دهند. در صورتی که در جیره غذایی پرنده کربنات سدیم وجود داشته باشد، زمان انکوباسیون اسریشیا کلی مهاجم از ۷۲ ساعت طبیعی به ۵ تا ۱۲ ساعت کاهش می یابد. فاکتور ضد ترشح Antiseceretory Factor (ASF) پروتئین تنظیم کننده ای است که از ترشح مایع به داخل روده جلوگیری می کند. مقدار ۰۱/۰ پیکومول از ASF در جوجه باعث کاهش قابل توجهی در ترشحات ایجاد شده توسط توکسین های اشریشیا کلی می شود. پلاسمای جوجه هایی که از اسهال رنج می برند، حاوی مقادیر کمی از ASF می باشد. اگر چه حضور این ماده ، یک پاسخ ایمونولوژیک به حساب نمی آید، با این حال توسط آنتروتوکسین ها در لوله گوارش به شدت تحریک می شود و به نظر می رسد که نقش مهمی در دفاع علیه ترشح مایعات در حالات مرضی داشته باشد.
فاکتور ضد ترشحی (ASF) در سیستم اعصاب مرکزی تولفید می شود و عمدتاً در غده هیپوفیز تجمع می یابد و از طریق خون و صفرا به دستگاه گوارش انتقال داده می شود.
●حساس بودن فاکتور ضد ترشحی به غذا
مقادیر ASF در پلاسمای خون به تناسب تغییر در اجزای طبیعی جیره افزایش می یابد. نوع خاصی از فاکتور ضد ترشحی که لیسیتین القاء شده توسط غذا ( Feed Induced Lecithin = FIL ) خوانده می شود، حساسیت ویژه ای دارد. این نوع ASF دارای همان خواص ضد ترشحی، نظیر ASF ایجاد شده توسط توکسین می باشد، ولی ساختمان شیمیایی آن تا اندازه ای متفاوت است.
تولید آن در سیستم اعصاب مرکزی مستقیماً به قند و امینواسیدهای جیره وابسته است. در تجربیات مختلف ثابت شده است که می توان میزان پروتئین خام جیره با پایه غلات را با افزودن سومین اسیدهای آمینه محدود کننده ( limiting amino acid) نظیر تره اونین، کاهش داد. در پرندگان در حضور مقادیر بالای فاکتور ضد ترشحی کاهش مشخصی در بروز اسهال مشاهده شده است. احتمالاً میزان تولید نیز به علت بهبود وضعیت سلامتی افزایش می یابد. شیوع اسهال را می توان به طور مشخصی با کاستن پروتئین خام جیره و به کمک خاصیت ضد ترشحی جیره کاهش داد. در حال حاضر به بهره گیری از مقادیر بیشتر پروتئین های گیاهی در جیره های طیور تمایل بیشتری وجود دارد. این امر می تواند رشد یک سویه را به سیستم گوارشی تحمیل کند. جوجه ها باید به خوردن جیره ای کاملاً متفاوت از نظر ساختار، مزه و ترکیب غذایی عادت داده شوند. سازگاری باید با در نظر گرفتن ترشح آنزیم تنظیم کننده pH، میزان عبور مواد هضم شده و مکانیسم های جذبی ایجاد شود.
تغذیه با مقادیر کم وم تناوب بیشتر، در حفظ اسیدیته لوله گوارش کمک می کند و بنابراین pH در حد مطلوب حفظ می شود. اطمینان از این امر، نه تنها از طریق سلول های پوشانننده معده که اسید هیدروکلریک ترشح می کنند، بلکه با حضور باکتری های موجود در لوله گوارش، تأمین می شود. این باکتری ها به طور طبیعی در معده یافت می شوند و حضور آنها به فراهم کردن اسیدیته معده و مساعدت در حفظ pH مطلوب جهت فعالیت آنزیمی و جلوگیری از رشد باکتری های بیماریزا کمک می کند. در ۴ pH= ، این باکتری ها به سرعت رشد کرده، کاملاً فعال هستند. اگر pH به میزان خیلی زیاد افزایش یابد ( بالاتر از ۵ )، باکتری اشریشیا کلی تکثیر یافته، با باکتری های مفیدی که تعداشان کاهش می یابد، رقابت می کند. تغییر در ترکیبات غذایی تشکیل دهنده جیره باید به آرامی انجام شود تا به پرنده فرصت سازش یافتن داده شود. تغییر ناگهانی در ترکیب جیره ممکن است به تغییر pH منجر شود. گونه های لاکتوباسیلوس از باکتری هایی هستند که قادر به تولید مقادیر زیادی اسید لاکتیک می باشند. اثر ممانعتی لاکتوباسیلوس روی باکتریهای دیگر، به تولید پراکسیدهیدروژن توسط آنها نسبت داده شده است. باکتری های اسید لاکتیک از طریق خاصیت چسبندگی خود روی دیواره، خنثی سازی سموم، فعالیت باکتری کشی، جلوگیری از سنتز آمین و افزایش قدرت ایمنی، مانع از کلونیزه شدن کلی فرم ها می شوند. لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس ( Lactobacillus acidophilus ) همچنین قادر به تولید آنتی بیوتیک اسیدولین ( acidolin ) است که مانع رشد ارگانیسم های بیماریزای روده ای می شود. شرایط طبیعی برای رشد باکتری های مولد اسید لاکتیک مناسب است. شرایط نامطلوب ( استرس ) این اثر را از بین می برد و رشد اشریشیا کلی را تشویق می نماید. تغذیه مخمر، تعداد باکتری های مصرف کننده اسید لاکتیک را تحریک کرده، pH دستگاه گوارش را پایین می آورد. در این حالت افزایش ساخت پروتئین باکتریایی وجود دارد. اسیدی کردن معده، نظریه نسبتاً جدیدی است. روش های متعددی برای اسیدی کردن معده پیشنهاد شده و مورد بررسی قرار گرفته است. افزودن اسیدهای معدنی و آلی ساده و مخلوطی از چند اسید که باعث اسیدی شدن در محل های مختلف دستگاه گوارش می شوند، از جمله این روش ها است. غذاهای پلت شده pH دستگاه گوارش را پایین می آورند حال آنکه غذاهای آردی آن را بالا می برند. همچنین مشاهده شده است که تغذیه با ذرت، PH دستگاه گوارش را پایین می آورد. با مشاهده اسهال در پرندگان لازم است جهت تصحیح دهیدراتاسیون، درمان حمایتی با تجویز مایعات و الکترولیت، صورت گیرد.
