فیزیولوژی توسعه آسیت (آب آوردگی شکم) در جوجه کشی به زبان ساده

فیزیولوژی توسعه آسیت (آب آوردگی شکم) در جوجه کشی به زبان ساده
آسیت عارضه ای است که عمدتا در جوجه های با رشد سریع دیده شده و در نهایت به مرگ جوجه منجر می گردد و در حالت غیر پیشرفته و زمانی که جوجه تا زمان کشتار زنده باقی می ماند، کیفیت لاشه را به شدت کاهش می دهد. این بیماری در سطح جهان تلفات قابل توجهی به بار می آورد. جوجه های موجود در بازار امروزین برای رشد سریع سازش یافته اند. این جوجه ها در ضمن سرعت رشد، غذای کمتری هم مصرف می نمایند. سرعت رشد جوجه ها در دهه های گذشته به سرعت افزایش یافته و مدت زمان لازم برای رسیدن به وزن مشخص کشتار آن ها کاهش یافته است. تولید یک جوجه 2 کیلو گرمی در سال 1976 مستلزم یک دوره 56 روزه بود ولی در سال 1990 به 40 روز کاهش یافت. پس از آن و هم چنان نیز سرعت رشد آن ها در حال پیشرفت است اگر چه جدیدا به مشکلات متابولیکی آن ها توجه بیشتری می شود. اندازه قلب و شش ها در این جوجه ها به تناسب رشد بدنشان نیست. علاوه بر عامل ژنتیکی سرعت رشد، عوامل موثر بر کاهش اکسیژن مصرفی جوجه ها (بیماری های تنفسی و تهویه نامناسب)، بالا بودن سطح سدیم جیره و آب، مصرف جیره های متراکم، پرورش در نقاط مرتفع و ارتفاعات (کم بودن فشار اکسیژن)، سرما (افزایش نیاز بدن به اکسیژن برای گرم کردن بدن) و ... زمینه را برای توسعه این بیماری فراهم می سازد. عوامل موثر در توسعه آسیب بسیار است و نمی توان برای رفع آن در گله راه حل های ساده ای به کار برد. زمانی می توان تلفات ناشی از آسیت را کاهش داد که عامل اصلی آن شناسایی و رفع گردد. در ادامه فیزیولوژی توسعه آسیت به زبان ساده بیان شده است.

سیستم گردش خون و تنفس مرغ
عامل اصلی توسعه آسیت، متابولیسم بالای سویه های جدید جوجه های گوشتی و احتیاج بیشتر آن ها به اکسیژن است که در نتیجه سالیان سال سلکسیون در لاین های اصلاح نژادی آن ها بر روی صفات عملکرد و بدون توجه به وضعیت اندام های داخلی شکل گرفته و توسعه یافته است. به عبارت بهتر پتانسیل رشد جوجه های جدید به مراتب بیشتر از پتانسیل آن ها برای تامین اکسیژن مورد نیاز بدن نشان است. این همه در حالی است که طیور در مقابله با پستانداران و از جمله انسان به طور طبیعی دارای متابولیسم فشرده تری است. نیاکان پرندگان به منظور پرواز دارای سیستم تنفسی بسیار گسترده تر بوده اند. کیسه های هوای متعددی در منطقه سینه و پشت آن ها توسعه یافته است تا بتوانند اکسیژن مورد نیاز برای پرواز را فراهم کنند. علاوه بر این تو خالی بودن استخوانها و تعداد کیسه های هوایی، وزن مخصوص آن ها را کاهش داده و قدرت پرواز بیشتری به آن ها می دهد.
سنتز سویه های جدید و به هم خوردن نسبت بافت ها و اندام ها در آن ها، این متابولیسم عمومی را باز هم فشرده تر کرده است. قلب مرغ شبیه قلب انسان دارای چهار حفره است. بطن و دهلیز راست، خون بدون اکسیژن بدن را دریافت کرده و به شش ها می فرستد در حالی که بطن و دهلیز چپ خون حاوی اکسیژن را از شش ها گرفته و به سرار بدن پمپ می کند. پرندگان به طور طبیعی در مقایسه با پستانداران دارای متابولیسم بالاتری هستند. متوسط دمای بدن جوجه بین 41 تا 45 درجه و دمای بدن انسان 37 درجه سانتیگراد است.
در قلب انسان در شرایط معمولی حدود 70 تا 80 بار در دقیقه می زند ولی در جوجه ها به 400 بار در دقیقه نیز می رسد. این واقعیت ها نشان می دهد که قلب جوجه ها با سرعت و شدت به مراتب بیشتری در مقایسه با انسان کار می کند و استرس ثابتی بر آن ها وارد می شود. برای مقابله با چنین استرسی، به طور معمول بدن طیور دارای متابولیسم پایه بالاتری است. اندازه قلب پرندگان و نسبت آن به بدن در مقایسه با پستانداران بزرگ تر است (0/8 در برابر 0/6 درصد وزن بدن). به علاوه قلب پرندگان دارای دریچه های ساده تری است و در نتیجه در فرایند گردش خون، بین خون و قلب استحکاک چندانی ایجاد نمی شود و لذا کار کمتری صورت می پذیرد تا کمی به استرس وارده بر آن ها باشد قلب پرندگان در مقایسه با انسان دارای توده عضلانی بیشتر و فضای داخل حفرهای کمتری است و وقتی از بیرون به آن دیده نگاه شود، باریک تر و نوک تیز تر است.

مراحل توسعه بیماری
در فرآیند توسعه آسیت، فشار خون سرخ رگ ششی در روند یک سری اتفاقات آناتومیک و فیزیولوژیک تبدیل به علایم پاتوفیزیو لوژیک خاصی می شود که آن را تحت عنوان (آسیت) می شناسیم. در ادامه این اتفاقات را به صورت مرحله به مرحله و با توجه به دیا گرام دنبال می کنیم.

1- رشد سریع و متابولیسم پایه شدید:
اولین و مهمترین عامل توسعه این بیماری، نیاز افزایش یافته متابولیسم (سوخت و ساز عموعی) جوجه ها است. همان گونه که قبلا گفته شد متابولیسم فشرده بدن جوجه های گوشتی در نتیجه سنتز سویه های جدیدی است که دارای سرعت رشد زیاد و ضریب تبدیل غذایی کم هستند. هم سرعت رشد و هم کاهش ضریب تبدیل فشارهای مضاعفی بر متابولیسم حیوان وارد می کنند.
2- افزایش نیاز اکسیژن:
 به تناسب افزایش متابولیسم بدن، نیاز بدن به اکسیژن افزایش می یابد. وظیفه ای که اساسا  به عهده قلب است اگر چه برای نیل به این مقصود لازم است شش ها را نیز درگیر کند زیرا افزایش اکسیژن خون تنها زمانی میسر است که گردش خون راه خود را به سوی شش ها باز کند. خون آمیخته به اکسیژن مجددا از طریق سیاه رگ ششی وارد قسمت سمت چپ قلب می شود.
3- افزایش برون ده قلب:
 بنابرین قلب، حجم خون بیشتری به سمت شش ها می فرستد و برون ده خود را افزایش می دهد تا اکسیژن بیشتری دریافت کند. ملاحضه می شود که شرایط جدید برای اولین بار توسط قلب درک می شود و بطن راست (که خون را به سمت شش ها پمپ می کند) اولین قسمتی است که به نیاز شدت یافته حیوان به اکسیژن پاسخ می دهد و به تناسب آن پیام مناسبی می فرستد. این پیام به شکل افزایش مقدار جریان خون از بطن راست قلب و از طریق سرخرگ ششی به سمت شش ها است. بدیهی است که به تناسب آن ضربان قلب نیز افزایش می یابد و چه بسا به مراتب بیشتر از ضربان تند معمولی قلب جوجه ها باشد. ضربان قلب جوجه معمولی را می توان با در دست گرفتن آن ها احساس کرد، قلب به تندی می زند، در جوجه های آسیتی ضربان قلب و برون ده خونی آن باز هم بیشتر می شود.
4- افزایش فشار خون سرخ رگ ششی:
شش ها در برابر حجم افزایش یافته مقاومت می کنند و قادر نیستند تمامی خون ارسال شده از قلب را با سرعت کافی از خود عبور داده و اکسیژن کافی در آن حل کند. دلیل آن کوچک بودن شش ها در تناسب با حجم بدن است. صفتی که که مختص جوجه های جدید است. قلب آن ها نیز کوچک است و چنانچه خواهیم خواهیم دید در برابر این مقاوت شش ها پایداری خود را از دست می دهد. جوجه های بومی و جوجه هایی که رشد سریع ندارند دارای چنین ویژگی نیستند و به همین دلیل است که هیچ گاه مبتلا به آسیت نمی شوند. افزایش فشار خون سرخ رگی شش ها (PULMONARY HYPERTENSION) اولین نامی بود که بیماری آسیت داده شد و بعدها به دلیل خصلت تجمع آب در محوطه بطنی که در نتیجه ترشحات کبدی ایجاد می شود به نام جدید آن (آسیت) نامیده شد. آسیت در انسان هم توسعه می یابد و دلیل آن به هم خوردن کار کرد طبیعی کبد از جمله سیروز کبدی و تولید و هدایت ترشحات به سمت محوطه بطنی است. بیماران مربوطه دارای شکم های بر آمده هستند.
5- هیپرتروفی بطن راست:
پر کاری بطن راست، مقاومت شش ها و افزایش فشار خون سرخ رگ ششی باعث می شود که بطن راست به تدریج بزرگ شود و خون بیشتری در آن نگه داشته شود. بطن راست که به طور طبیعی 20 درصد وزن قلب را به خود اختصاص می دهد.
6- نا کار آمدی دریچه های قلب و انساع و نقص بطن راست:
هیپرتروفی بطن راست قلب موجب اتساع آن شده و دیواره آن نازک تر می گردد. در نتیجه این اتساع، دریچه های بطن راست (دریچه ششی و دریچه سه لختی) به سمت دیواه قلب فشرده شده و کارکرد طبیعی خود را به تدریج از دست می دهند. دریچه سه لختی در جوجه ها، به طور طبیعی هم چندان شکل و شمایل سه لختی ندارد و شکل ساده ای از آن است. این دریچه یک طرفه است و فقط اجازه ورود خون از دهلیز راست به بطن راست می دهد. خون دهلیز راست از طریق دو سیاه رگ بزرگ یا ورید اجوف (فوقانی و تحتانی) تامین می شود. وری اجوف تحتانی خون سیاه رگی اندام های تحتانی بدن و از جمله کبد را به دهلیز راست وارد می کند.
7- احتقان کبد وادم:
 با توجه به ناکارآمدی و نفض بطن راست و دریچه سه لختی آن که دیگر نقش دریچه یک طرفه را ندارد، خون موجود در بطن راست به جای عبور طبیعی به سمت سرخرگ ششی از طریق دریچه سه لختی به دهلیز راست باز گشته و تجمع و تراکم خون دهلیز راست، فشار بیشتری بر روی کبد می آورد. این فرایند برگشت خون موجب احتقان کبد می شود زیرا عروق موئینه خونی قادر به تبادل مایعات نیستند و فشار زیاد باعث می شود پلاسما از کبد نشست کند و به محوطه داخلی بدن راه یابد. این مایعات به صورت آب آوردگی شکم جوجه ها خود را نشان می دهد که به راحتی توسط مرغدار تشخیص داده می شود. وقتی شکم جوجه مبتلا پاره می شود، مقادیری از مایعات روشن یا کهربایی رنگ (لمف) و ژله مانند در آن دیده می شود که شباهت زیادی به پلاسمای خون دارد. گاهی اوقات قبل از این که شاهد وجود مایعات در محوطه بطنی جوجه باشیم، جوجه ها در نتیجه وجود مایعات زیاد در قلب و شش خود از بین می روند. تجمع مایعات در محوطه بطنی موجب کاهش حجم هوایی می شود که در هر بار تنفس مبادله می گردد. چون سطح پروتئین این مایعات بالا است، لذا ممکن است دلمه هایی از مواد زرد و ژله مانند در آن دیده شود.

علایم و مشخصات دیگر   
1- آسیت عمدتا در سن 4 تا 5 هفتگی رخ می دهد اگر چه علایم آسیت حتی در جوجه های یک روزه نیز دیده شده است. اکسیژن پایین در جنین در دوره اینکوباسیون موجب توسعه آسیت در جوجه ها می شود. بروز عارضه آسیت در هفته اول مبین آن است که مقدار نمک جیره و آب زیاد است. از آن جا که توسعه مشکلات قلبی معمولا مدت زمانی طول می کشد لذا اقلب مرگ ها در سن 3 هفتگی رخ می دهد.
2- سیانوز یا رنگ آبی پوست: جوجه هایی که در سن بالا و به صورت ملایم مبتلا شوند، علایم سانوز دارند و پوست آن ها به ویژه در اطراف تاج و ریش آبی رنگ به نظر می رسند زیرا اکسیژن کافی در خون آن ها وجود ندارد و خون بیشتری به سمت عضلات پوستی هدایت می گردد. این مسئله باعث کاهش کیفیت لاشه آن ها می شود. برنده سیانوزی ممکن است به ویژه در صورت تحریک نا به جا به صورت ناگهانی بمیرد.
3- احتقان شش ها و تیرگی عضلات: بدن جوجه های درگیر آسیت برای افزایش ظرفیت حمل اکسیژن خود مبادرت به افزایش تولید گلبول های قرمز می کند. افزایش گلبول های قرمز موجب غلیظ شدن خون و مقاومت باز هم بیشتر در برابر جریان خون می شود که احتقان بیشتر شش را به دنبال دارد. شش ها درجات متفاوتی از خسارات را نشان می دهند و غالبا رنگ پریده، خاکستری رنگ و دارای احتقان و ادم هستند. از طرفی بررسی لاشه این جوجه ها نشان می دهد که پوست و بافت های آن ها نیز دچار احتقان بوده و به رنگ قرمز تیره دیده می شود.
4- سختی تنفس و خستگی: جوجه های مبتلا مشکل نفس کشیدن دارد و در حالی که بر روی زمین می خوابند، له له می زنند بدون اینکه مشکل استرس گرما وجود داشته باشد. له له زدن به دلیل محدودیت فیزیکی کیسه های هوایی شکمی آن ها است. جوجه ها هم چنین به سرعت خسته می شوند و قالبا در حالی که بر روی شکم خود بر روی زمین افتاده اند، می میرند.
5- وجود آب در پریکاردیم قلب: علاوه بر احتقان و اتساع بطن راست، مجموعه قلب جوجه مبتلا نیز بزرگ شده و در پریکاردیم یا کیسه افراد قلب به حالت شناور در می آید. کبد نیز ممکن است دارای ادم (احتقان و باد کردگی) باشد و در سطح آن فیبرین (پرتئین لخته شدن خون) دیده شود و چون به دلیل پائین بودن فشار خون ورید اجوف، خون قادر نیست از کبد به قلب برود، لذا مقدار پلاسمای بیشتری در کبد دیده می شود.

شاخص های اندازه گیری توسعه آسیت
لازم به ذکر است که در روند توسعه این بیماری از شاخص های تشخیصی مختلفی در بدن جوجه استفاده می شود که بتوان استعداد ابتلای به این بیماری را در جوجه ها پیش بینی کرد. برای مثال هیپرتروفی لایه های عضلات صاف میانی رگ های ششی، هیپرتروفی بطن راست قلب (افزایش نسبت وزنی بطن راست به کل بطن ها که مبین کار اضافی آن برای حفظ فشار خون بالای سرخ رگ های ششی است)، شاخص های ظرفیت ششی از قبیل طول و حجم شش، الکتروکادیوگرافی، اکسیمتری، هماتولوژی و سرعت رشد از جمله عواملی هستند که برای ارزیابی استعداد جوجه ها به این بیماری مفیدند. برای مثال الکترو کارد یوگرام منفی و کاهش میزان اکسیژن خون سرخرگی (هیپوکسمی و پیشی گرفتن جریان خون ششی بر ظرفیت انتشار گاز در خون که به روش اکسیمتری و اندازه گیری میزان اشباع هموگلوبین با اکسیژن تایین می شود و به دنبال آن هما تو کریت به صورت انطباقی افزایش می یابد) از علایم مستعد بودن جوجه ها به بیماری آسیت است. این شاخص ها معمولا در برنامه های اصلاح نژادی مورد استفاده قرار می گیرد. برای توسعه مصنوعی آسیت در جوجه ها از روشهای مختلفی استفاده می شود ولی در برنامه های اصلاح نژادی بهترین روش برای آن، قرار دادن مرغ ها در معرض سرما است که در مقایسه با روش های جراحی و یا قرار دادن آن ها شرایط کمبود اکسیژن در دراز مدت به مراتب عملی تر و آسان تر است. در برنامه های اصلاحی تمام مرغ هایی را که علایم فشار خون سرخ رگی ششی را نشان دادند در روز آخر سلسکیون از گله حذف می کنند. آن گاه جوجه های انتخابی تحت شرایط نوری و رژیم غذایی مناسب قرار می گیرند تا عملکرد تلید آن ها بهینه شود. در مواردی اعمال برنامه های مدیریتی که باعث کاهش مشکلات قلبی – تنفسی آن ها در برنامه اعمال سرعت رشد جوجه ها می شوند، ممکن است بسیاری از مرغ ها به صورت بالقوه و نهانی پتانسیل بروز آسیت را داشته باشند به همین دلیل برخی دانشمندان قبل از این که برنامه های مدیریتی اعمال شوند به دنبال شاخص های تشخیص حداقلی در جوجه های بزرگ و سالم هستند تا وقتی این جوجه ها بعد از آن که زیر فشار برنامه مدیریتی سرعت رشد و دمای پایین قرار می گیرند بتوان از قبل جوجه های با استعداد برای مبتلا شدن به آسیت را تشخیص داد. این شاخص های حداقلی (indices minimally invasive) در حال مطالعه هستند تا بهترین آن ها انتخاب و برای حذف جوجه های مستعد به آسیت مورد استفاده قرار گیرد.
 
نظرات شما
  •  

    سعید ایمان پور گفت : ۹۳/۱۱/۰۸

    با سلام
    لطفا مقاله فیزیولوژی توسعه آسیب اصلاح شده و کلمه آسیت جایگزین آسیب شود. پون نام اختلال متابولیکی فوق آسیت می باشد.
    با تشکر

    پاسخ...
  •  

    دکتر محسن فرخ نیا گفت : ۹۳/۱۱/۰۸

    آسیب نه آسیت. در عنوان مقاله به مصور بودن آن اشاره شده در حالیکه فاقد هرگونه تصویری است!

    پاسخ...
  •  

    امیر گفت : ۹۸/۰۷/۰۶

    ممنون. مقاله مفیدی بود برای آشنایی با آسیت.

    پاسخ...
  •  

    یحیی گفت : ۹۹/۱۲/۱۰

    سلام من چند صد جوجه گوشتی دارم سه روز شده شکمش آبگرفته لطفا راهنمایی کنید از چی ادویه استفاد کنم داره تلفات میده هرچی زودتر جواب بدی محترم لطفا

    پاسخ...
نظر خود را ثبت نمایید
  • موارد زیر جهت نمایش تایید نخواهد شد:
  • ۱- در متن شماره همراه و آدرس الکترونیکی درج شود
  • ۲ - در متن از جملات و الفاظ غیر عرف استفاده شود
  • ۳ - متن انگلیسی یا پینگلیش تایپ شود
Copyright © 2006 - 2024 ITPNews.com